Otyłość została uznana u dzieci za chorobę przewlekłą, charakteryzującą się patologicznym zwiększeniem tkanki tłuszczowej. U dzieci, inaczej niż u dorosłych, korzysta się z siatek centylowych i otyłość stwierdza się, gdy BMI jest >97. centyla w odniesieniu do płci i wieku. U dzieci najczęściej występuje otyłość pierwotna, która jest spowodowana nieprawidłowym odżywianiem się i małą aktywnością fizyczną. U niewielkiej grupy dzieci rozpoznaje się otyłość wtórną, będącą wynikiem chorób genetycznych, metabolicznych, a także działaniem niektórych leków. W leczeniu, oprócz odpowiednio dobranej diety i zwiększonej aktywności fizycznej, u niektórych dzieci stosuje się farmaceutyki. Profilaktyka otyłości polega na zmianie stylu życia – ważna jest regularna aktywność fizyczna przez dużą część czasu wolnego, unikanie słodkich napojów, niezdrowych tłuszczów oraz kontrola masy ciała u dzieci.
Otyłe dziecko – przyczyny, jakie badania zrobić, leczenie, dieta
Przyczyny otyłości pierwotnej u dzieci
Przyczyny otyłości zależą od jej postaci – czy jest to otyłość prosta (otyłość pierwotna) czy otyłość złożona (otyłość wtórna). Najczęściej u dzieci i młodzieży występuje otyłość prosta. Na jej rozwój ma wpływ duża liczba czynników: środowisko, styl życia, nawyki żywieniowe, a także czynniki genetyczne (1, 2).
Rozpowszechnienie otyłości u dzieci na świecie, zwłaszcza w krajach rozwiniętych, nastąpiło w drugiej połowie XX wieku z uwagi na siedzący tryb życia – jest on konsekwencją rozwoju technologii – dostępności do telewizji, internetu, samochodów. Często jedyną aktywnością fizyczną u dziecka są zajęcia wychowania fizycznego, o ile dziecko w ogóle na nie uczęszcza.
Kolejną przyczyną nadmiernego gromadzenia się tkanki tłuszczowej u dzieci są nieprawidłowe nawyki żywieniowe, od których zaczyna się już w wieku niemowlęcym – zmuszanie dziecka do jedzenia, zbyt duża liczba posiłków, nieregularne spożywanie posiłków czy wreszcie jedzenie w biegu. W późniejszym wieku dziecko, jeśli nie jest pilnowane, chętnie sięga po pokarmy typu fast food i junk food (3).
Nadmierna masa ciała u dzieci wynika również ze źle ułożonej diety. Ważne, aby dieta była odpowiednio zbilansowana – to znaczy należy zachować odpowiedni współczynnik żywieniowy (stosunek węglowodanów do tłuszczów w przyjmowanych pokarmach). Zbyt duża podaż tłuszczów prowadzi do gromadzenia ich zapasów w postaci tkanki tłuszczowej, dlatego ważne jest, aby nie przyjmować ich dużo – węglowodany spalane są szybciej.
Pewien wpływ mają także czynniki genetyczne – wykazano skłonność do powstawania otyłości u dzieci otyłych matek, a także matek, które w okresie ciąży spożywały dużą ilość produktów wysokotłuszczowych i wysokowęglowodanowych (4).
Powody otyłości wtórnej u dzieci
Przyczyną otyłości wtórnej u dzieci mogą być choroby genetyczne, np.:
- Zespół Pradera-Williego,
- zespół Downa,
- zespół Turnera,
- zespół Cohena,
- zespół Carpentera.
Mogą być także przyczyny hormonalne np.:
- hiperkortyzolemia,
- niedoczynność tarczycy,
- omatotropinowa niedoczynność przysadki,
- wrodzony przerost nadnerczy.
Czasami przyczyną otyłości wtórnej u dziecka może być także przewlekłe zażywanie leków, np.:
Otyłość u dziecka – rozpoznanie. Jakie badania wykonać?
Przede wszystkim u dziecka należy dokonać pomiaru masy ciała i wzrostu, i na tej podstawie wyliczyć wskaźnik BMI (stosunek masy ciała do wzrostu), który dla dzieci i młodzieży do 18. r.ż. odczytuje się z siatek centylowych odpowiednich dla płci i wieku dla danego kraju. W przypadku stwierdzenia nadwagi i/lub otyłości warto ocenić rozmieszczenie tkanki tłuszczowej i typ otyłości.
Pomocne będą także pomiary ciśnienia tętniczego krwi, glukozy na czczo oraz lipidogramu – stężenie cholesterolu LDL, HDL, całkowitego oraz trójglicerydów – dzieci z otyłością mogą mieć podwyższone wartości glukozy na czczo, nadciśnienie tętnicze, a także nieprawidłowy lipidogram. W bardziej zaawansowanej otyłości należy także wykonać echo serca oraz EKG celem wykluczenia powikłań kardiologicznych otyłości (otyłość wpływa na ryzyko chorób sercowo-naczyniowych zarówno w okresie dzieciństwa, jak i w wieku dorosłym).
Przydatna też może być ocena psychodietetyka lub psychologa – często otyłe dzieci i dzieci z nadmierną masą ciała mają niską samoocenę, problemy emocjonalne, obniżone poczucie bezpieczeństwa, problemy z brakiem akceptacji ze strony rówieśników.
Jak leczy się otyłość u dziecka?
W leczeniu otyłości prostej u dzieci nacisk kładzie się głównie na leczenie niefarmakologiczne. Przede wszystkim zaleca się zwiększenie aktywności fizycznej, zwłaszcza na świeżym powietrzu – warto to robić całą rodziną. Do sportów zalecanych u dzieci z otyłością zalicza się między innymi: taniec, pływanie, jazdę na rowerze. Aktywność fizyczna powinna być połączona z mniejszą ilością czasu spędzonego w pozycji siedzącej, np. przed komputerem.
Leczenie otyłości to też oczywiście wdrożenie odpowiedniej diety, ale niekoniecznie bardzo restrykcyjnej – trzeba opierać się na zasadach zdrowego żywienia. Warto pamiętać, aby dziecko jadło 5 posiłków dziennie (3 posiłki główne: pierwsze śniadanie, obiad, kolacja oraz 2 posiłki dodatkowe: drugie śniadanie i podwieczorek). Dziecko powinno jeść o stałych porach, z przerwami nieprzekraczającymi 3–4 godzin (nie licząc nocy). Ważne, aby śniadanie zjeść około pół godziny po przebudzeniu się, a kolację na 2–3 godziny przed snem. Nie należy jeść przed komputerem, ani stosować słodyczy jako nagrody. W diecie dziecka otyłego muszą się znaleźć białka pochodzenia zwierzęcego, jak i roślinnego. Głównym źródłem węglowodanów powinno być pieczywo z pełnego ziarna, grube kasze – mają one niski indeks glikemiczny, zatem nie powodują tycia ani wzrostu stężenia glukozy. Nie należy całkowicie wykluczać tłuszczu – można zjadać w niewielkiej ilości masło oraz dwa razy w tygodniu tłuste ryby morskie – dostarczają kwasu omega 3.
W nielicznych przypadkach leczenia otyłości konieczne są leki. Do leków stosowanych u dzieci powyżej 12. roku życia zalicza się liraglutyd, niektórzy zalecają także metforminę, zwłaszcza przy podwyższonej glikemii. Zawsze jednak leczyć otyłość należy razem z postępowaniem niefarmakologicznym. Należy także pamiętać, że lepiej zapobiegać otyłości, niż potem przed długi czas walczyć z nieprawidłową masą ciała.
Otyłość u dziecka może mieć poważne konsekwencje zdrowotne (np. wspomniane choroby układu krążenia), dlatego trzeba robić wszystko, by uzyskać u dziecka prawidłową masę ciała.
Bibliografia
W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach. Dowiedz się więcej o tym, jak dbamy o jakość naszych treści.
- Małecka-Tendera E., Socha P. Otyłość u dzieci i młodzieży. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011.
- Stankiewicz M., Pieszko M., Śliwińska A. i wsp. Występowanie nadwagi i otyłości oraz wiedza i zachowania zdrowotne dzieci i młodzieży małych miast i wsi – wyniki badania Polskiego Projektu 400 Miast. Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii, 2010; 6; 2.
- Woś H., Staszewska-Kwak A. Żywienie dzieci. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008.
- Arenz S., Ruckerl R., Koletzko B. i wsp. Breastfeeding and childhood obesity. International Journal of Obesity 2004; 28: 1247–1256.
0
Komentarze i opinie (0)