Hiperinsulinemia (hiperinsulinizm) – objawy, leczenie, dieta

Jak działa insulina?

Insulina to hormon wydzielany przez trzustkę (komórki beta wysp), który odgrywa ważną rolę w organizmie, gdyż reguluje metabolizm węglowodanów, a także białek i tłuszczów. W organizmie zdrowego człowieka, insulina jest wydzielana jako odpowiedź na wzrost stężenia glukozy we krwi (np. na skutek spożytego posiłku). W efekcie jej działania, glukoza znajdująca się we krwi jest transportowana do wnętrza komórek (przede wszystkim tłuszczowych i mięśniowych).

Insulina sprzyja także magazynowaniu glukozy w postaci glikogenu w wątrobie i mięśniach. Część glukozy, która wnika do komórek tłuszczowych ulega przekształceniu w zapasy tłuszczu. Ten mechanizm działania insuliny sprzyja tyciu i odpowiada za rozwój nadwagi i otyłości. W komórkach mięśniowych insulina nasila proces syntezy białek.

Jak rozwija się hiperinsulinizm sprzyjający cukrzycy typu 2?

U zdrowego człowieka produkcja i sekrecja insuliny jest ściśle związana z aktualnym poziomem glukozy we krwi. Gdy po spożytym posiłku wzrasta stężenie glukozy we krwi, trzustka wydziela insulinę, która stopniowo prowadzi do obniżenia ilości tego cukru we krwi. W sytuacji, gdy ilość wydzielanej insuliny jest zbyt duża mamy do czynienia z hiperinsulinizmem. Synonimem tego terminu jest stosowana częściej – hiperinsulinemia.

Czytaj również: Insulinooporność – diagnoza – leczenie

W mechanizmie powstania hiperinsulinizmu u dorosłych dużą rolę odgrywa dieta, zwłaszcza ta obfitująca w węglowodany o wysokim indeksie glikemicznym. Gdy organizm spożywa często i w dużych ilościach ten rodzaj cukrów może wytworzyć się insulinooporność. Wówczas, pomimo wzrostu wydzielania insuliny w odpowiedzi na wzrost stężenia glukozy (jako wynik zjedzonego posiłku), komórki organizmu nie są wrażliwe na działanie insuliny.

W efekcie nieprawidłowego działania receptorów dla insuliny, komórki nie są zaopatrywane w glukozę (nie jest ona transportowana do ich wnętrza). Jej cząsteczki krążą nadal we krwi pobudzając organizm do dalszej produkcji insuliny. W ten właśnie sposób organizm ostatecznie wytwarza zbyt dużo insuliny i rozwija się hiperinsulinizm. Dochodzi do wytworzenia mechanizmu tzw. „błędnego koła”, gdyż hiperinsulinizm wtórnie zwiększa insulinooporność tkanek. Dochodzi zatem do sytuacji, w której podwyższony poziom glukozy we krwi, jeśli będzie się utrzymywał dłużej sprzyja wystąpieniu cukrzycy typu 2 wraz ze wszystkimi negatywnymi konsekwencjami zdrowotnymi. Pojawia się wówczas konieczność leczenia insuliną (insulinoterapia). Dodatkowo, insulinooporoność, której towarzyszy otyłość uważana jest za istotny czynnik ryzyka rozwoju zespołu metabolicznego.

Dodatkowo, hiperinsulinizm wykazuje związek ze wzrostem produkcji androgenów w zespole policystycznych jajników.

Przeczytaj też: Miovelia – wskazania do stosowania

Hiperinsulinemię – jak ją zbadać i potwierdzić?

Aby zdiagnozować hiperinsulinemię, bada się glikemię (poziom cukru we krwi) oraz insuliny. Można podejrzewać hiperinsulinemię, gdy glikemia na czczo będzie dawała wyniki w normie, zaś po wypiciu glukozy spadnie poniżej wyniku, który otrzymano na czczo. Wysokie stężenie insuliny we krwi spowoduje, że glukoza zostanie szybko zaabsorbowana do wnętrza komórek.

Czytaj również: HOMA-IR – wskaźnik insulinooporności – jak zmierzyć

Hiperinsulinizm a nadwaga i otyłość

Insulina, zarówno sama w sobie, jak i związany z nią hiperinsulinizm, pobudza proces lipogenezy czyli tworzenia tłuszczów. Pobudza bowiem aktywność enzymu – lipazy lipoproteinowej, która wychwytuje ze spożytych pokarmów kwasy tłuszczowe i sprzyja ich magazynowaniu pod postacią trójglicerydów. W efekcie zwiększa to liczbę komórek tłuszczowych (adipocytów), zatem sprzyja nadwadze i tyciu organizmu. Ze względu na swój mechanizm działania, insulina hamuje proces rozpadu tłuszczów czyli lipolizę.

• Hiperinsulinizm wywołany zaburzeniem wydzielania insuliny związany z hipoglikemią
• Hiperinsulinizm może także odnosić się do przypadków hipoglikemii czyli obniżonego poziomu glukozy we krwi poniżej normy w skutek zaburzeń wydzielania insuliny.
• U niemowląt i dzieci wskazuje się tu przypadki będące wynikiem hiperinsulinizmu wrodzonego. Wówczas u podstaw leży mutacja genów odpowiedzialnych za nadmierną sekrecję insuliny. Zbadano, że mutacja przynajmniej dziewięciu różnych genów odpowiada za wystąpienie hiperinsulinizmu wrodzonego, w tym ta dotycząca genu ABCC8 jest najpowszechniejsza.
• U dorosłych hiperinsulinizm związany z epizodami hipoglikemii wynika z obecności guza nowotworowego wydzielającego insulinę – insulinoma. Ten stan określany jest jako hiperinsulinemia pierwotna.

Hiperinsulinemia – leczenie?

Terapia zaburzenia jakim jest hiperinsulinizm w dużej mierze zależy od bezpośredniej przyczyny je wywołującej.

• Hiperinsulinizm wrodzony wymaga zdecydowanego postępowania zapobiegającego epizodom hipoglikemii, dlatego noworodki i dzieci mają podawane duże ilości glukozy oraz leków, których celem jest tłumienie nadmiernego wydzielania insuliny. W terapii stosuje się też leczenie chirurgiczne polegające na częściowym lub całkowitym usunięciu trzustki.
• Hiperinsulinizm wywołany guzem trzustki leczy się farmakologicznie (obniżając wydzielanie insuliny) lub operacyjnie poprzez wycięcie guza.
• Hiperinsulinizm związany z insulinoopornością, zwiększający ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2 leczy się poprzez modyfikację diety czyli zmniejszenie udziału węglowodanów o wysokim indeksie glikemicznym w spożywanych posiłkach.

Hiperinsuilnemia – dieta

Gdy w organizmie występuje nadmiar insuliny, konieczne jest przestrzeganie odpowiedniej diety. Najważniejszym wskazaniem jest ograniczenie spożycia cukrów prostych. Te obecne są w produktach przetworzonych i słodyczach. Wyeliminować z diety należy te, które zawierają syrop glukozowo-fruktozowy, są sztucznie dosładzane. Przykładem są tutaj słodkie napoje, batony, ciastka, większość płatków śniadaniowych, desery mleczne. Produkty zawierające cukry złożone nie są przeciwwskazane (kasze, ryż, makarony). Należy jednak zwracać uwagę na to, aby posiłek nie składał się w większości tylko z tych składników.

Zaleca się spożycie węglowodanów na poziomie 50 proc. dobowego zapotrzebowania na kalorie.
Konieczne jest ograniczenie spożycia tłuszczów, szczególnie nasyconych. Ich nadmiar w diecie przyczynia się do rozwoju nadwagi, a także przyczynia się do rozwoju insulinooporności. Zaleca się obniżenie dobowej podaży cholesterolu.

Konieczne jest zwiększenie spożycia owoców i warzyw, spożycia ryb morskich. Zaleca się redukcję masy ciała i dalsze utrzymanie prawidłowego BMI.

Hiperinsulinemia – skutki i powikłania

Wysoki poziom insuliny można skutecznie leczyć przy pomocy odpowiednio dobranej farmakoterapii i opisanej już diety. Należy pamiętać, że jeżeli hiperinsulinnemia jest składową zespołu metabolicznego, może być konieczne objęcie pacjenta szerszą opieką i diagnostyką.

Wśród następstw hieprinsulinizmu wymienia się przede wszystkim cukrzycę typu 2 (insulinozależną), a także choroby układu sercowo-naczyniowego (stymuluje przerost mięśniówki ściany naczyniowej). Przyczynia się do rozwoju nadciśnienia tętniczego. U kobiet wzrasta może on towarzyszyć często diagnozowanemu zaburzeniu hormonalnemu jakim jest zespół policystycznych jajników.

W badaniach wykazano, że hiperinsulinemia może być czynnikiem rozwoju niektórych nowotworów. Potwierdzono jej związek z występowaniem raka okrężnicy i odbytnicy, pierwotnego raka wątroby.