Rozszerzone źrenice – co oznacza zmiana wielkości źrenic?

Rozszerzenie i zwężenie źrenic – co oznaczają?

Źrenica jest naturalnym otworem w tęczówce oka, którego rolą jest regulacja ilości światła padającego na siatkówkę. Kontrola ta odbywa się za pomocą dwóch mięśni tęczówki – znajdującego się przy brzegu źrenicy mięśnia zwieracza źrenicy oraz ułożonego promieniście mięśnia rozwieracza źrenicy.

Mięśnie te unerwione są przez autonomiczny układ nerwowy: zwieracz źrenicy przez włókna przywspółczulne biegnące w III nerwie czaszkowym – nerwie okoruchowym, a rozwieracz źrenicy przez nerwy współczulne.

W warunkach prawidłowych zwężenie źrenicy następuje po bezpośrednim skierowaniu na nią źródła światła (tzw. reakcja bezpośrednia) oraz po oświetleniu źrenicy drugiego oka (reakcja konsensualna).

Zwężenie źrenicy obserwuje się także przy przybliżaniu oglądanego przedmiotu do oczu. W pomieszczeniu o gorszym oświetleniu źrenice będą poszerzone, by umożliwić wpadania do wnętrza oka większej ilości światła. Rozszerzenie źrenic ma miejsce wskutek pobudzenia układu współczulnego – źrenice rozszerzą się zatem np. w odpowiedzi na nagłą sytuację stresową (nerwica), strach, lęk lub silne bodźce emocjonalne, np. podniecenie, wzruszenie, miłość. Stają się duże i okrągłe, poszerzają się.

Gdy tęczówka kurczy się, źrenica staje się bardzo mała, co umożliwia wniknięcie niewielkiej ilości światła. Natomiast gdy dochodzi do poszerzenia źrenicy, do oka wnika większa ilość światła.

Rozszerzone źrenice mogą być skutkiem przyjmowanych leków (zarówno w postaci kropli do oczu, jak i w formie doustnej) blokujących działanie układu przywspółczulnego. Mechanizm ten wykorzystywany jest w diagnostyce okulistycznej. Krople, którymi pacjent ma zakroplone oczy przed badaniem dna oka, powodują rozszerzenie źrenic i przejściowe porażenie akomodacji. Odruchy źreniczne badane są najczęściej przez lekarzy dwóch specjalności – neurologa i okulistę.

Sprawdź również: Polineuropatia alkoholowa – czym jest i jak się ją leczy?

Rozszerzone źrenice po narkotykach, lekach i po alkoholu

Szerokie źrenice mogą być również skutkiem przyjmowania substancji psychoaktywnych oraz występować po alkoholu. Ciągle rozszerzone źrenice u nastolatków powinny budzić czujność u rodziców.

Należy mieć bowiem świadomość, że rozszerzone źrenice po narkotykach występują przy przyjmowaniu: amfetaminy, kokainy, LSD lub marihuany, a także różnego rodzaju dopalaczy. Duże, okrągłe źrenice mogą być również objawem zatrucia lekami, takimi jak:

• alkaloidy tropanowe (atropina, skopolamina, hioscyna),
• przeciwhistaminowe (prometazyna),
• cholinolityki, stosowane np. w chorobie Parkinsona (bromokryptyna, biperyden),
• trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne,
• porażające akomodację (tropikamid, homatropina),
• pochodne fenotiazyny (chlorpromazyna, perazyna, prometazyna).

Należy wiedzieć, że alkaloidy tropanowe izolowane są z roślin, takich jak pokrzyk wilcza jagoda, bieluń dziędzierzawa, lulek czarny lub psianka, których spożycie również objawia się m.in. powiększeniem źrenic.

Rozszerzone źrenice po alkoholu świadczą o głębokim upojeniu alkoholowym.

Przeczytaj też: Czerwone oczy – przyczyny, objawy, leczenie

Duże źrenice w chorobach neurologicznych

Odruchy źrenic są najczęściej badane przy urazach głowy z utratą przytomności. Przyczyn zmiany wielkości i kształtu źrenic jest bardzo wiele. W obrazie klinicznym wielu schorzeń neurologicznych jako jeden z objawów występuje rozszerzenie źrenic. Symptom ten może pojawić się m.in. na skutek:

• urazu czaszkowo-mózgowego, zwłaszcza z towarzyszącym wstrząśnieniem mózgu lub zaburzeniami przytomności,
• neuroinfekcji wirusowej lub bakteryjnej,
• obecności guza pnia i podstawy mózgu (zwiększenie wielkości źrenic),
• ogniska rozmiękania w śródmózgowiu,
• rozległego udaru niedokrwiennego lub krwotoku w pniu mózgu (źrenice mogą być zniekształcenie i mieć owalny kształt),
• obecności tętniaka w okolicy pnia mózgu (silne poszerzenie źrenic).

Należy mieć świadomość, że wystąpienie szerokich, niereagujących na światło źrenic w przypadku rozległego niedokrwienia i niedotlenienia mózgu oznacza złe rokowanie dla pacjenta. Rozszerzone źrenice wraz ze zniesieniem reakcji na światło obserwuje się również w kile, zatruciu jadem kiełbasianym, w polineuropatii błoniczej oraz encefalopatii Wernickego.

Silne rozszerzenie źrenic występuje przy uszkodzeniu nerwu okoruchowego. Inne przyczyny okulistyczne (np. infekcje gałki ocznej i stan zapalny przedniego odcinka oka) mogą powodować silne rozszerzenie źrenic. Z reguły staje się ona owalna, często także nieprawidłowej wielkości, czyli wąska lub poszerzona . Może ponadto dołączyć się ból umiejscowiony w głębi oka, światłowstręt, łzawienie.

Powiększona źrenica po jednej stronie – anizokoria

Źrenice człowieka powinny mieć taki sam rozmiar. Jednak powiększona źrenica jednego oka nie zawsze oznacza chorobę. Około 20 proc. zdrowych ludzi cechuje jedna powiększona źrenica, ale różnica szerokości pomiędzy źrenicami nie powinna przekraczać 0,6 mm. Stan taki nazywa się anizokorią fizjologiczną. Różnica średnic obu źrenic wynosząca ponad 1 mm jest objawem procesu chorobowego, który może dotyczyć gałki ocznej albo mięśni zwieracza i rozwieracza źrenicy lub ich unerwienia.

Bardzo często jednostronne rozszerzenie źrenicy jest wynikiem tępego urazu gałki ocznej, podczas którego dochodzi do mechanicznego uszkodzenia mięśnia zwieracza źrenicy. Występuje również u pacjentów z ostrym napadem jaskry zamkniętego kąta.

Inną przyczyną anizokorii jest także niecałkowite porażenie III nerwu czaszkowego na skutek urazu czaszkowo-mózgowego, guza mózgu, neuroinfekcji, tętniaka mózgu lub niedokrwienia pnia mózgu. Rozszerzona źrenica po jednej stronie występuje również w zespole Adiego, w trakcie lub zaraz po zakończeniu napadu drgawkowego oraz u niektórych pacjentów z migrenowym bólem głowy.

Zwężone i pomniejszone źrenice – przyczyny

Wielkość źrenic zmienia się wraz z wiekiem. Poszerzone u dziecka należą do rzadkości. Zazwyczaj są wtedy bardzo wąskie. Nieznacznie poszerzają się u młodych dorosłych, ponownie małe źrenice pojawiają się na starość.

Mniejsza źrenica z jednej strony jest jednym z objawów zespołu Hornera. Jest to choroba spowodowana przerwaniem współczulnego unerwienia oka, która współistnieje m.in. z chorobami nowotworowymi (rak płuca).

Zmiany wielkości i kształtu źrenic powinny być skonsultowane z lekarzem neurologiem. Badania, które najczęściej wykonuje się jako pierwsze, to: ogólne badanie neurologiczne oraz diagnostyka obrazowa – tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny.

Inne przyczyny wąskich źrenic to choroba Potta (zwężenie obydwu źrenic bądź tylko jednej) oraz guzy rdzenia kręgowego (zwężenie tylko jednej źrenicy).