Przetaczanie krwi – na czym polega, jakie są zasady, czy występują powikłania?

Przetaczanie krwi – historia

Człowiek od wieków wiedział, że krew jest niezbędnym składnikiem jego organizmu. Często też w „złej krwi” dopatrywano się przyczyny chorób nękających człowieka.

Pierwsze próby przetoczenia krwi pochodzą już ze starożytnego Egiptu. Niestety do czasu odkrycia grup krwi zabiegi te były obarczone ogromną śmiertelnością ze względu na konflikty grupowe krwi. Pierwszą transfuzje w nowożytnej medycynie wykonano w 1818 r. choć grupy krwi odkryto dopiero w 1901.

W 1940 r. odkryto dodatkowo czynnik Rh, odpowiedzialny do tej pory za większość nieudanych transfuzji. To dało początek dynamicznemu rozwojowi ilości wykonywanych transfuzji, gdyż stały się one względnie bezpieczne. Odkrycie, że dodanie do krwi antykoagulantów umożliwia jej przechowanie dało początek pierwszym bankom krwi.

Przetaczanie krwi a grupy krwi

Układ AB0

Ludzkie erytrocyty zawierają na swojej powierzchni antygeny, czyli białka rozpoznawane przez nasz układ odpornościowy. Istnieje wiele układów antygenów, które ulegają ekspresji na naszych erytrocytach, ale dwa mają największe znaczenie. Jeden to układ AB0, a drugi to układ Rh. W układzie AB0 mamy dwa antygeny: A i B. W przekładzie na grupy krwi przedstawia się to następująco:

• grupa A – zawiera antygen A;
• grupa B – zawiera antygen B;
• grupa AB – zawiera jednocześnie antygeny A i B;
• grupa 0 – nie ma antygenów z grupy AB0.

Do dzisiaj nie wiemy, z czego to wynika, ale od urodzenia w swoim krwiobiegu posiadamy przeciwciała skierowane przeciwko antygenowi nieobecnemu na naszych krwinkach. Tym sposobem osoba o grupie AB nie posiada żadnych przeciwciał, a osoba o grupie 0 posiada przeciwciała anty-A i anty-B. Osoby z grupą krwi AB są idealnymi biorcami, gdyż mogą otrzymać każdą inną grupę krwi, a osoby z grupą krwi 0 są idealnymi dawcami, gdyż ich krew może zostać przetoczona bez konsekwencji potransfuzyjnych innym grupom krwi. W praktyce jednak poza wyjątkowymi stanami przetacza się krew zgodną grupowo.

Układ Rh

Jeżeli chodzi o układ Rh to jego nazwa pochodzi od rezusów, rodzaju małp posiadających zbliżony antygen na swoich erytrocytach. 85% populacji posiada antygen Rh, natomiast 15% jest go pozbawionych. W przeciwieństwie do układu AB0 osoby Rh ujemne nie posiadają przeciwciał przeciwko antygenowi Rh. Jest to wykorzystywane w zwalczaniu choroby hemolitycznej noworodków, której antygen Rh jest głównym sprawcą. Układ Rh jest znacznie bardziej skomplikowany i składa się na niego więcej antygenów, ale najbardziej immunogenny jest właśnie antygen D, który determinuje grupę Rh dodatnią. Oprócz układów AB0 i Rh istnieje wiele pomniejszych układów takich jak Kell, Kidd, Duffy i inne.

Aby przetoczyć krew, musi ona być zgodna w układzie AB0 i Rh. Nie wyklucza to jednak niezgodności w którymś z licznych układów antygenów. Z tego względu przed przetoczeniem niezbędna jest próba krzyżowa.

Transfuzja krwi – preparaty krwiopochodne

Obecnie nie przetacza się tylko krwi pełnej, ale mamy do wyboru kilkanaście preparatów w zależności od stanu pacjenta i ich dostępności w Regionalnym Centrum Krwiodawstwa.

• Krew pełna konserwowana (KPK) 450 ml krwi + 50 ml środka konserwującego. Zawiera wszystkie elementy krwi w proporcjach występujących u dawcy.
• Koncentrat krwinek czerwonych (KKCz) – najczęściej używany, zawiera wszystkie erytrocyty z krwi pełnej oraz różną liczbę płytek krwi i leukocytów. Przetoczenie 1 j. zwiększa hematokryt o około 1 g/dl.
• Ubogoleukocytarny koncentrat krwinek czerwonych (UKKCz) – uzyskuje się przez usunięcie większości leukocytów i płytek krwi.
• Koncentrat krwinek płytkowych (KKP) – 1 jednostkę stanowią trombocyty uzyskane po odwirowaniu 1 jednostki KPK.
• Osocze świeżo mrożone (FFP) – 1 jednostka to 200 ml, uzyskane po odwirowaniu krwinek z KPK.
• Koncentrat granulocytarny – odwirowane leukocyty.
• Krioprecypitat – zawiera czynniki krzepnięcia, podajemy go w skazach krwotocznych osoczowych.
• Albumina – uzyskuje się przez odwirowanie dużych ilości osocza. Podaje się w plazmaferezie leczniczej, oparzeniach, niedoborach albumin.
• Immunoglobuliny – podajemy w niedoborach odporności.

Przetaczanie krwi – zasady – jak przebiega?

Przed samym przetoczeniem preparatu krwi wykonuje się tzw. próbę zgodności, czyli próbę krzyżową. Krew pacjenta łączy się z surowicą dawcy, a surowicę dawcy z krwią pacjenta. Tą procedurę wykonuje się w celu wykrycia niezgodności pomiędzy biorcą, a dawcą.

Mimo braku przeciwwskazań w grupie krwi i układzie Rh, może zawsze dojść do konfliktów w pomniejszych układach zgodności lub też możemy mieć do czynienia z już występującymi przeciwciałami w którymś z preparatów. W takim wypadku w próbie zgodności dochodzi do aglutynacji (łączenia się krwinek w większe kompleksy i opadania) i dany preparat krwi nie może zostać przeznaczony temu pacjentowi. Procedurę rozpoczyna się od nowa.

Jeżeli próba zgodności jest pomyślna: jeszcze raz weryfikuje się tożsamość biorcy i preparat dawcy, sprawdza się datę ważności preparatu, mierzy się temperaturę i ciśnienie biorcy i podłącza preparat zwykle w prędkości około 4—5 ml/min (1 ml to 15 kropli).

Przetoczenie krwi – czas – ile trwa?

Przetoczenie wykonuje się za pomocą jednorazowych, jałowych zestawów. W początkowym okresie przetaczania pacjent powinien być monitorowany w celu wykluczenia gwałtownych powikłań poprzetoczeniowych. Maksymalny czas podawania koncentratu krwinek czerwonych to 4 h, a koncentratu krwinek płytkowych to 30 min.

Ważną czynnością przed podaniem krwi jest jej ogrzanie do temperatury ustroju, gdyż przy masywnych przetoczeniach schłodzonej krwi może dojść do hipotermii u pacjenta.

Przetaczanie krwi po porodzie i u dziecka – kiedy jest potrzebne?

U niektórych kobiet po urodzeniu dziecka dochodzi do niedokrwistości (anemii) spowodowanej krwotokiem poporodowym. W takim przypadku konieczna staje się transfuzja krwi po porodzie jest konieczna w przypadku kobiet, u których doszło do krwotoku poporodowego.

Wskazaniem do przetoczenia krwi u dziecka (noworodka) jest również anemia powstała na tle konfliktu serologicznego – czynnik Rh- u matki i Rh+ u ojca.

Przetaczanie krwi – powikłania

Po przetoczeniu preparatu krwiopochodnego możemy mieć do czynienia z ostrą lub przewlekłą reakcją poprzetoczeniową. W czasie ostrej reakcji poprzetoczeniowej mamy najczęściej do czynienia najczęściej z szybko narastającą gorączką, dreszczami bez wzrostu temperatury, bólami w miejscu wkłucia. Może też dojść do:

• nagłych zmian ciśnienia tętniczego (obniżenia lub podwyższenia),
• objawów duszności,
• przyśpieszenia oddechu.

W późniejszym okresie możemy mieć do czynienia ze:

• zmianami skórnymi,
• ciemnym zabarwieniem moczu.

Do późnych powikłań poprzetoczeniowych należą zakażenia przeniesione z podaną krwią.

Jest to jednak w dzisiejszych czasach bardzo rzadkie zjawisko, gdyż krew dawcy jest badana pod kątem większości drobnoustrojów i wirusów. Po przetoczeniu dochodzi też czasami do przeciążenia układu krwionośnego biorcy z powodu zbyt dużej ilości elementów morfotycznych w krążeniu. Do fizjologicznego stanu po przetoczeniu należy tez podwyższenie poziomu potasu, gdyż część krwinek w preparacie dawcy szybko ulega obumarciu wraz z uwolnieniem wewnątrzkomórkowego potasu. Generalnie jednak powikłania poprzetoczeniowe nie są częstym objawem.

Warto wiedzieć, że zdania dotyczące przetaczania krwi przy nowotworach czy w trakcie chemioterapii są podzielone – jedni twierdzą, że w tym przypadku może ono prowadzić do zakażeń, drudzy z kolei przekonują, że transfuzja ułatwia np. leczenie raka piersi i białaczki.