Otłuszczona wątroba – jakie leczenie i jaka dieta na otłuszczenie wątroby?

Co to jest otłuszczenie wątroby?

Pod pojęciem otłuszczenie wątroby rozumie się stan, w którym komórki wątroby gromadzą trójglicerydy i inne substancje tłuszczowe w nieprawidłowej, zbyt dużej ilości. Bywa to skutkiem nadmiaru tłuszczu we krwi, jednak jest to również charakterystyczna dla wątroby reakcja na poddanie jej długotrwałemu działaniu czynników toksycznych.

Proces prowadzący od zadziałania takiego czynnika na narząd do efektu końcowego w postaci jej otłuszczenia jest złożony, a jego poszczególne elementy nie są do końca poznane.

Mimo że problem otłuszczenia wątroby jest poważny (stanowi wielokrotnie pierwszy sygnał pogarszającej się pracy wątroby), pozostaje często niezauważony – bowiem w postaci typowej objawy otłuszczenia wątroby nie są wyraźne. Jest to efekt dużej tzw. rezerwy wątrobowej – zauważalne zaburzenia pracy narządu występują dopiero po uszkodzeniu około 80% budujących go komórek.

Jeśli objawy chorej wątroby wystąpią, do najczęściej stwierdzanych zaliczyć można powiększenie narządu, rzadziej stwierdza się przewlekłe uczucie zmęczenia, zmniejszenie apetytu, nudności czy uczucie dyskomfortu w okolicy prawego łuku żebrowego (także ból z prawej strony pod żebrami).

Alkoholowe i niealkoholowe otłuszczenie wątroby

Do otłuszczenia doprowadzić mogą dwie podstawowe grupy czynników: substancje tłuszczowe, które trafiają do narządu w nadmiernej ilości, oraz substancje działające w taki sposób, że mogą prowadzić do uszkodzenia wątroby.

Nie dziwi więc fakt, że najczęstszymi przyczynami są tu: nadużywanie alkoholu (najpowszechniej stosowana substancja toksyczna wobec wątroby) oraz nieprawidłowa dieta powiązana z tzw. zespołem metabolicznym. Z tego względu otłuszczenie dzieli się na dwie kategorie:

• alkoholowe stłuszczenie wątroby lub alkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby (ang. AFLD – alcoholic fatty liver disease);
• niealkoholowe stłuszczenie wątroby lub niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby (ang. NAFLD – nonalcoholic fatty liver disease).

Niealkoholowe otłuszczenie spowodowane może być szeroką grupą przyczyn. Najważniejszą z nich jest wspomniany wyżej zespół metaboliczny – sytuacja, w której u chorego współistnieją trzy z pięciu cech: nadwaga lub otyłość, podwyższony poziom trójglicerydów we krwi, cukrzyca typu 2 lub nieprawidłowy poziom glukozy na czczo, zbyt niski poziom tzw. dobrego cholesterolu (HDL) oraz nadciśnienie tętnicze (w tym kontrolowane lekami).

Dodatkowo duże znaczenie ma wysokokaloryczna, bogata w cukry dieta oraz niska aktywność fizyczna.

Jak dieta i alkohol wpływa na otłuszczenie wątroby?

Przewlekłe spożywanie alkoholu i długotrwałe powtarzanie błędów dietetycznych to dwie wiodące przyczyny otłuszczenia wątroby. Cechy typowe dla otłuszczenia obecne są u niemal wszystkich osób, które nadużywają alkoholu.

Zgodnie ze stanowiskiem WHO za spożycie nadmierne uznaje się codzienne przyjmowanie alkoholu w ilości większej niż jeden mały kufel piwa (około 350 ml), jeden kieliszek wina (około 150 ml) lub jeden kieliszek wódki (około 40 ml). Niemniej jednak każda ilość alkoholu jest dla wątroby toksyczna i może promować jej otłuszczenie.

Co więcej, dalsze przyjmowanie alkoholu w przypadku jej otłuszczenia niechybnie prowadzi do postępu zmian i może skutkować rozwojem zapalenia i marskości wątroby – nieodłącznych elementów wspomnianej wyżej alkoholowej choroby wątroby.

Powiększona wątroba jest charakterystyczna także dla łagodniejszego przebieg otłuszczenia i związana jest z: nadmierną masą ciała, nieprawidłową dietą i wysokim poziomem cukru we krwi (niealkoholową stłuszczeniową chorobą wątroby, NAFLD). Ta postać, nawet nieleczona, jedynie w rzadkich przypadkach prowadzi do poważnej choroby wątroby. Czynnikiem silnie sprzyjającym powstaniu NAFLD jest nieprawidłowa dieta.

Dla chorej wątroby szczególnie niekorzystna jest wysoka zawartość w diecie cukrów prostych (zwłaszcza fruktozy) i nasyconych kwasów tłuszczowych (w dużych ilościach obecnych w produktach wysokoprzetworzonych, np. ciastkach). Oba składniki skutkują przeładowaniem energetycznym organizmu, a niewykorzystana energia gromadzona jest w postaci kropel tłuszczu w wątrobie.

W rzadkich przypadkach, szczególnie gdy otłuszczenie nakłada się na inną chorobę tego narządu, dochodzi do rozwoju otłuszczenia z zapaleniem (NASH – nonalcoholic steatohepatitis, czyli niealkoholowa choroba stłuszczeniowo-zapalna wątroby), ostatecznie skutkującym rozwojem marskości.

Inne przyczyny otłuszczonej wątroby

Pozostałe przyczyny można ogólnie podzielić na:

• metaboliczne – prowadzące do nieprawidłowego obrotu tłuszczami w wątrobie (np. stan po operacyjnym leczeniu otyłości, żywienie całkowicie pozajelitowe, duża utrata masy ciała w krótkim czasie, niedożywienie, hiperlipidemie);
• związane z działaniem toksyn – oprócz alkoholu do uszkodzenia wątroby prowadzą leki, tzw. hepatotoksyczne, np. niektóre antybiotyki, witamina A w dużych dawkach, paracetamol i inne;
• wynikające z innych chorób – np. z wirusowego zapalenia wątroby typu C (otłuszczenie współistnieje z zapaleniem wątroby), chorób trzustki, celiakii i innych;
• zaburzenia metabolizmu uwarunkowane genetycznie.

Sposoby na otłuszczoną wątrobę – regeneracja i leczenie

otłuszczenie wątroby pozostaje zwykle bezobjawowe, najczęściej wykrywa się je przypadkowo – np. przy okazji badania poziomu enzymów wątrobowych podczas badań profilaktycznych w pracy, podczas USG brzucha wykonywanego z innych przyczyn.

Należy wyraźnie zaznaczyć, że w ogromnej większości przypadków otłuszczenie wątroby jest problemem w pełni odwracalnym, pod warunkiem przestrzegania kilku prostych zasad. Co więcej, postępowanie po rozpoznaniu otłuszczenia jest takie samo, jak działania i nawyki, które chronią przed jego rozwojem. Kluczowa staje się eliminacja czynników sprzyjających otłuszczeniu. Zaleca się:

• maksymalne ograniczenie spożycia alkoholu, co zapewnia szybką regenerację wątroby (osoby z rozpoznanym już otłuszczeniem lub innymi chorobami tego narządu powinny stosować trwałą abstynencję);
• w przypadku osób z nadwagą lub otyłością – zadbanie o redukcję masy ciała; bardzo ważne jest, aby utrata masy ciała była stopniowa i oparta na pełnowartościowej diecie, gdyż gwałtowna utrata wagi często okazuje się nietrwała; celem jest osiągnięcie obwodu pasa poniżej 80 cm u kobiet i 94 cm u mężczyzn oraz redukcja wskaźnika BMI do wartości poniżej 25 kg/m²;
• przyjmowanie tabletek na wątrobę bez recepty, które zawierają wyciągi roślinne regenerujące komórki wątrobowe;
• stosowanie zrównoważonej diety na otłuszczenie wątroby z uwzględnieniem podziału posiłków na 4–5 równych porcji dziennie z wysoką zawartością węglowodanów złożonych (np. pełnoziarniste pieczywo, makaron razowy), warzyw i owoców oraz maksymalnym ograniczeniem spożycia cukrów prostych oraz tłuszczów nasyconych;
• regularną aktywność fizyczną – optymalnie co najmniej 30 minut wysiłku tlenowego o średniej intensywności (np. szybki marsz, powolny trucht, jazda na rowerze) 5 razy w tygodniu.

W przypadku współistnienia innych przyczyn otłuszczenia konieczne jest ich usunięcie (o ile jest to możliwe).

Na zakończenie warto podkreślić raz jeszcze – otłuszczenie wątroby jest zaburzeniem łagodnym, w dużej liczbie przypadków zależnym od stylu życia i możliwym do usunięcia bez pomocy z zewnątrz. Jednocześnie, ze względu na jego powszechność i niewielkie ryzyko rozwoju choroby wątroby, nie powinno być lekceważone.