Pieczenie odbytu – jak leczyć, jak pozbyć się szczypania?

Czym jest pieczenie odbytu?

Pieczeniem odbytu nazywamy nieprzyjemne uczucie, które wywołuje silną chęć drapania skóry wokół odbytu. Powstaje ono wówczas, gdy różne czynniki drażnią zakończenia nerwów czuciowych w okolicy odbytu, co indukuje świąd.

Niekiedy pieczenie odbytu jest skutkiem zaniedbań higienicznych występujących zwłaszcza u osób z zaburzonym napięciem zwieraczy odbytu (np. po udarze lub urazie rdzenia kręgowego). Może pojawić się podstępnie, czasem występuje krótkotrwale i napadowo, problemem jednak staje się wówczas, gdy nie jesteśmy w stanie nad nim zapanować.

Przewlekłe i silne pieczenie odbytu sprzyja mechanicznemu drażnieniu skóry, zarówno w ciągu dnia, jak i w nocy, powodując zaczerwienienia i nadkażenia bakteryjne. Długotrwałe i uporczywe pieczenie odbytu może nawet u niektórych pacjentów wywołać obsesję lub depresję. Może towarzyszyć różnym schorzeniom, również tym o podłożu infekcyjnym, ogólnoustrojowym czy alergicznym.

Idiopatycznym pieczeniem odbytu nazywamy stan, w którym mimo przeprowadzenia pełnej diagnostyki, nie udaje się znaleźć przyczyny zgłaszanych dolegliwości. Rozpoznanie takie dotyczy 25–70% przypadków. Chorzy cierpiący na idiopatyczny świąd czy pieczenie odbytu mogą być z powodzeniem leczeni poprzez wyeliminowanie czynników drażniących, odpowiednią higienę ciała, zmianę stylu życia czy zastosowanie innych środków leczenia.

Pieczenie i swędzenie odbytu – przyczyny

Udowodniono ponad 100 przyczyn pieczenia odbytu. Najczęściej występujące z nich to:

• choroby odbytu i odbytnicy: hemoroidy (np. hemoroidy po porodzie czy w ciąży są bardzo częste; powstają najczęściej w wyniku uporczywych zaparć), szczelina odbytu, przetoki odbytu, ropień okołoodbytniczy, zapalenie odbytnicy, rak odbytu, przewlekłe biegunki lub zaparcia, nietrzymanie stolca, wypadanie odbytu, polipy gruczolakowate;
• choroby skóry okolicy odbytu: kontaktowe zapalenie skóry, liszaj płaski, liszaj twardzinowy, atopowe zapalenie skóry, łuszczyca, łojotokowe zapalenie skóry, wyprzenia słoneczne, bielactwo, rak płaskonabłonkowy, choroba Pageta, choroba Bowena, rogowacenie ciemne;
• choroby zakaźne: zakażenia grzybicze – grzybica odbytu (zwłaszcza wywołana przez drożdżaki u pacjentów z cukrzycą), wirusowe (np. kłykciny kończyste wywołane wirusem HPV), bakteryjne, pasożytnicze (np. owsica);
• choroby ogólnoustrojowe: cukrzyca, podwyższony poziom bilirubiny we krwi (żółtaczka), białaczka, chłoniak, niedobór żelaza, anemia aplastyczna, przewlekła niewydolność nerek, zaburzenia funkcji tarczycy;
• nieprawidłowa higiena okolic odbytu: niewystarczająca lub zbyt agresywna toaleta okolicy wokół odbytu, stosowane niektórych mydeł;
• choroby jelit: choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, zespół jelita drażliwego;
• przyczyny ginekologiczne: okres pomenopauzalny, zapalenie pochwy i szyjki macicy;
• leki: antybiotyki, kolchicyna, chinidyna, maści zawierające alkohol, środki miejscowo znieczulające;
• czynniki drażniące: obcisłe lub ściśle przylegające do ciała ubrania, perfumowany lub barwiony papier toaletowy, otyłość, kremy doodbytnicze nieprzebadane dermatologicznie, lubrykanty, lateks;
• dieta: kawa (z kofeiną i bezkofeinowa), herbata, cola, alkohol (zwłaszcza piwo i wino), czekolada, pomidory, keczup, mleko i inne produkty mleczne, orzeszki ziemne, owoce cytrusowe (grejpfruty), pikantne potrawy, popcorn, suszone śliwki, figi;
• czynniki psychologiczne: lęk, niepokój, stres, zaburzenia psychiczne.

Pieczenie odbytu – objawy

Głównym objawem pieczenia odbytu jest niekontrolowany impuls podrapania skóry w okolicy odbytu. Może on się pojawić w dowolnym czasie, najczęściej jednak spotykany jest po wypróżnieniu (zwłaszcza po oddaniu płynnych stolców) lub tuż przed snem.

Pieczenie odbytu może wystąpić w nocy. Pacjenci drapią się wtedy niekontrolowanie podczas snu, podrażniając skórę wokół odbytu, powodując przeczosy, zaczerwienienia i wtórne nadkażenia bakteryjne potęgujące uczucie świądu. Udając się do lekarza, chory powinien zgłosić mu wszystkie problemy dermatologiczne oraz zaburzenia w czynności jelit.

W ustaleniu rozpoznania może pomóc czas wystąpienia objawów świądu w okolicy odbytu, początek zastosowanej diety lub zażywania leków. Nie bez znaczenia jest również fakt stosowanych higienicznych praktyk analnych. Choć informacje te są krępujące dla pacjenta, niejednokrotnie decydują o dalszym postępowaniu.

Należy pamiętać, że u dzieci często przyczyną pieczenia odbytu są owsiki, zakaźna choroba pasożytnicza. Jako że robaki wychodzą z kanału odbytu w nocy i nad ranem, świąd jest najintensywniejszy zwłaszcza o tych porach. Dziecko może się obudzić rozdrażnione, niewyspane i być apatyczne w ciągu dnia.

Kobiety powinny zwrócić uwagę na związek pieczenia odbytu z nietrzymaniem moczu i upławami, co może ułatwić rozpoznanie zakażenia układu moczowo-płciowego. Po menopauzie świąd odbytu może współistnieć z zanikowym zapaleniem pochwy, które daje się skutecznie leczyć hormonalną terapią zastępczą.

Czytaj również: Luźne stolce – jakie są przyczyny częstych, luźnych stolców?

Pieczenie odbytu – jakie badania?

W celu rozpoznania przyczyny pieczenia odbytu przydatne są również następujące badania:

• badanie per rectum,
• anoskopia – badanie polega na oglądaniu kanału odbytu przy pomocy specjalnego wziernika,
• kolonoskopia lub sigmoidoskopia – badanie endoskopowe wykonywane przy podejrzeniu istnienia zmian nowotworowych w obrębie jelita grubego, objawiających się m.in. pieczeniem odbytu opornym na dotychczasowe leczenie,
• badanie histopatologiczne wycinka z kanału odbytu, jeśli objawy pieczenia i swędzenia odbytu utrzymują się dłużej niż 2–3 tygodnie mimo zastosowanego leczenia.

Czytaj również: Pieczenie skóry – przyczyny. Jak leczyć pieczenie skóry?

Pieczenie odbytu – leczenie

Po ustaleniu rozpoznania pieczenia odbytu przystępuje się do leczenia choroby podstawowej. Tylko postępowanie przyczynowe gwarantuje w głównej mierze ustąpienie kłopotliwych dla chorego dolegliwości. Choroby odbytnicy i odbytu powinny być leczone przez specjalistę chirurga lub proktologa, który zdecyduje o konieczności wykonania odpowiednich zabiegów bądź o kontynuacji terapii zachowawczej.

Choroby skóry okolicy odbytu zarówno o etiologii zakaźnej, jak i alergicznej należy leczyć u dermatologa, zaś choroby jelit u gastroenterologa. Pacjentom, u których rozpoznano idiopatyczny świąd czy pieczenie odbytu, proponuje się modyfikację stylu życia. Jest on ważny w chorobach przewlekłych, np. w leczeniu hemoroidów. Polega on głównie na:

• utrzymywaniu okolicy odbytu suchej i czystej,
• myciu zewnętrznych okolic odbytu czystą wodą (nie zaleca się używania mydła czy soli do kąpieli),
• unikaniu energicznego pocierania okolic odbytu zwłaszcza po wypróżnianiu się (podczas toalety zaleca się używanie miękkich papierowych ręczników lub suszarki do włosów i nieużywanie papieru toaletowego),
• wkładaniu przed snem do szpary pośladkowej cienkiego bawełnianego kawałka materiału, aby unikać pocierania odbytu lub zakładaniu cienkich bawełnianych rękawiczek,
• krótkich ciepłych kąpielach 2–3 razy dziennie przy użyciu niskiego ciśnienia wody,
• stosowaniu diety bogatej w źródło błonnika, a w przypadku zaparć zażywaniu środków przeczyszczających,
• zmianie nawyków żywieniowych poprzez niespożywanie pokarmów drażniących jelito, które mogą powodować pieczenie odbytu,
• noszeniu luźnej, przewiewnej bielizny dobrze wchłaniającej pot (przeciwwskazana odzież nylonowa).

Objawowo w łagodzeniu idiopatycznego świądu i pieczenia odbytu mogą być stosowane maści, które należy nakładać na okolice ujścia odbytu (np. 1% Hydrocortisonum, maść cynkowa, maść z mentolem). Należy pamiętać, że używanie preparatów sterydowych wiąże się z objawami ubocznymi i nie należy ich stosować przewlekle.

Czytaj również: Terapia Bowena – co to jest, na czym polega, na co pomaga?