Nieśmiałe dziecko

Charakterystyka i objawy nieśmiałości u dzieci

Mimo, że nieśmiałość znacznie utrudnia codzienne funkcjonowanie tym, którzy się z nią zmagają, nie jest ona jednostką chorobową i nie została ujęta w żadnej z klasyfikacji zaburzeń psychicznych. Współcześnie definiuje się ją jako złożony zespół objawów ujawniających się w sferach:

• behawioralnej,
• samoorientacyjnej,
• emocjonalnej.

Jak twierdzi znawczyni tej problematyki, dr Małgorzata Zabłocka, dzieci nieśmiałe charakteryzuje więc odpowiednio:

• bierność społeczna,
• zaniżona samoocena i brak wiary w siebie,
• lęk społeczny.

Zaburzenia w sferze behawioralnej polegają na tym, że aktywność dziecka ulega pogorszeniu lub nawet zahamowaniu w obecności innych ludzi. Przykładowo, uczeń może mieć trudności w przekazaniu wyuczonego materiału na forum klasy. Dzieci nieśmiałe rzadko podejmują działania z własnej inicjatywy, nie zgłaszają się do odpowiedzi i unikają kontaktów z rówieśnikami, przez co dodatkowo muszą zmagać się z samotnością. Nie potrafią również bronić swojego zdania podczas dyskusji lub konfliktów.

Aspekt samoorientacyjny odnosi się do myśli i nastawienia jednostki wobec siebie samej. Dzieci nieśmiałe mają niepewną samoocenę i nie wierzą w swoje możliwości. Często mają również słabą orientację w swoich mocnych i słabych stronach. Z kolei aspekt emocjonalny nieśmiałości wiąże się z odczuwaniem lęku przed oceną ze strony innych. Jak twierdzi dr Zabłocka, dzieciom nieśmiałym cały czas towarzyszy obawa przed kompromitacją, krytyką, wyśmianiem i doznaniem porażki. Dzieci nieśmiałe przewidują, że inni ocenią je negatywnie, jeszcze zanim pojawią się jakiekolwiek sygnały, że tak właśnie może się stać.

Oczywiście bardzo istotny jest stopień nasilenia nieśmiałości. Znany psycholog Philip G. Zimbardo zwraca uwagę, że: „jest to złożona przypadłoś ć, która pociąga za sobą całą gamę skutków – od lekkiego uczucia skrępowania, przez nieuzasadniony lęk przed ludźmi, aż do skrajnej nerwicy”. Generalnie jednak można z powodzeniem założyć, że dzieci nieśmiałe funkcjonują poniżej swoich możliwości, mniej lub bardziej.

Przyczyny nieśmiałości u dzieci

Wśród przyczyn nieśmiałości wymienia się między innymi takie wpływy rodzicielskie, jak nadopiekuńczość lub postawę odrzucającą objawiającą się surowością, unikaniem rozmów i skłonnością do gniewu. Także stawianie dziecku nadmiernych wymagań może zrodzić w nim niepewność co do własnych kompetencji oraz możliwości.

Wielu badaczy podkreśla, że nieśmiali rodzice często mają nieśmiałe dzieci. W grę nie wchodzi jednak dziedziczenie, ale raczej naśladownictwo i przejmowanie przez dzieci określonych postaw wobec życia, innych ludzi i siebie samych.

Wśród organicznych przyczyn nieśmiałości wymienia się uwarunkowaną genetycznie, specyficzną budowę układu nerwowego. Przejawia się ona skłonnością do reagowania nawet na niewielki stres oraz niską odpornością na silne bodźce. Tu jednak znowu: nieśmiałość nie jest kwestią dziedziczenia, lecz raczej określonych predyspozycji, które mogą się ujawnić, ale nie muszą.

Pomoc dla dzieci nieśmiałych

Dzieci nieśmiałe znacznie rzadziej otrzymują pomoc niż te, które zachowują się w sposób agresywny lub wybuchowy. Dzieje się tak prawdopodobnie dlatego, że nieśmiali uczniowie nie sprawiają nauczycielom problemów na lekcjach i nie stwarzają zagrożenia dla innych osób. Dodatkowo, w potocznym rozumieniu, nieśmiałość, w dalszym ciągu nie jest uważana za problem, z którym warto zwrócić się do specjalisty.

Pomoc dla dzieci nieśmiałych może mieć postać terapii zorientowanej na zmianę postrzegania przez dziecko sytuacji społecznych jako zagrażających i wywołujących lęk. Szczególnie skuteczne wydaje się tutaj podejście poznawczo – behawioralne. W szkole dziecko może uczestniczyć w spotkaniach z psychologiem, nakierowanych na kształtowanie samoakceptacji i wzmacnianie pozytywnej samooceny. Skuteczne mogą być również zajęcia grupowe i socjoterapeutyczne, podczas których dziecko będzie uczyło się nawiązywania i podtrzymywania kontaktów z innymi, współdziałania w grupie i wypowiadania się na forum. Podobną rolę spełnią wszelkie zajęcia pozalekcyjne, zgodne z zainteresowaniami dziecka: szkolne kluby sportowe, koła zainteresowań, zajęcia plastyczne, muzyczne itp. Mogą one stać się okazją do nawiązania przez dziecko trwałych kontaktów towarzyskich, opartych na wspólnej pasji.

Rodzice nieśmiałych dzieci

Rodzice nieśmiałych dzieci powinni zachęcać je do kontaktów z innymi ludźmi. Na spacerach mogą na przykład zachęcać dziecko, by powiedziało sąsiadce „dzień dobry” lub chociaż pomachało do niej, albo żeby weszło z rodzicem do sklepu i kupiło dla siebie ulubione cukierki. Rodzice mogą też zapraszać do domu kolegów i koleżanki dziecka - na znanym gruncie będzie mu łatwiej wejść w kontakt.

Warto również trenować kontakty z innymi ludźmi „na sucho”, ponieważ nieśmiałe dzieci często nie wiedzą, jak zachować się w określonej sytuacji. Można więc ćwiczyć z nimi witanie się z kolegami i koleżankami z klasy, proszenie ich o pomoc, pytanie nauczycieli o wyjaśnienie zadania, itp. Można również trenować zgłaszanie się na lekcjach i wypowiadanie przed całą klasą – np. poprzez zabawę w teatrzyk, w którym rodzice, rodzeństwo i lalki grają widownię, a nieśmiałe dziecko musi wyjść na środek i opowiedzieć o czymś.

Ważne jest, aby rodzice nieśmiałych dzieci codziennie chwalili je i doceniali ich sukcesy. Nie powinni również nazywać swoich dzieci nieśmiałymi. Często przybiera to bowiem formę etykiety i działa jak samospełniające się proroctwo: dziecko myśli o sobie, że jest nieśmiałe i nie próbując walczyć z tym określeniem, tak się właśnie zachowuje.Niezwykle istotne jest też uczenie dzieci identyfikowania emocji, nazywania ich i opisywania słowami. Nieśmiałe dzieci uczą się radzić sobie z zakłopotaniem i lękiem poprzez zdobycie umiejętności nazywania i rozmawiania o nich.

Bardzo ważny jest przykład, jaki rodzic daje swojemu dziecku: jeśli nazywa on swoje uczucia („Cieszę się…”, „Jestem zły, bo…”, „Jestem dumny z tego, że…”, „Jest mi przykro…”, itd.), zaprasza swoich znajomych do domu, nie unika innych ludzi i nie boi się, że mogliby o nim źle pomyśleć, istnieją duże szanse, że dziecko przejmie te postawy.

Dzieci nieśmiałe przez wielu psychologów zaliczane są do grupy podwyższonego ryzyka. Są bowiem narażone na pojawienie się w przyszłości takich zaburzeń, jak fobie społeczne, depresje, uzależnienia i próby samobójcze. Nawet jeśli trudności dorosłej, nieśmiałej osoby, nie pójdą w tę stronę, będzie ona zmagać się z nadmiernym krytycyzmem wobec siebie samej, pesymistycznymi myślami na swój temat i silnym stresem przeżywanym w kontaktach z ludźmi. To zaś znacząco obniża poczucie satysfakcji i zadowolenia z życia. Dlatego właśnie nieśmiałością dzieci warto zająć się jak najwcześniej.