Niedobór witaminy B12 – przyczyny, objawy, skutki, postępowanie

Witamina B12 – jaką rolę pełni w organizmie człowieka?

Witamina B12 (kobalamina) to rozpuszczalny w wodzie związek, należący do witamin z grupy B. Ze względu na fakt, iż organizm człowieka nie jest jej w stanie samodzielnie syntetyzować (wytwarzana jest przez drobnoustroje w układzie pokarmowym wielu zwierząt) zaliczana jest do grupy witamin egzogennych, które należy dostarczać wraz ze spożywanymi pokarmami.

Jaką rolę pełni witamina B12 w organizmie człowieka? Bierze udział między innymi w:

• reakcjach syntezy cząsteczek budujących kwasy nukleinowe;
• syntezie wielu różnych białek;
• procesie hematopoezy (produkcji komórek krwi w tym krwinek czerwonych);
• syntezie mieliny (kluczowego składnika otoczki mielinowej włókien nerwowych);
• udział w przemianach tłuszczowych, białkowych i węglowodanowych;
• przemianie kwasu foliowego w formę aktywną.

Witamina B12 wpływa więc nie tylko na prawidłowe funkcjonowanie układu krwionośnego czy pokarmowego, ale również układu nerwowego i samego mózgu. Oddziałuje także korzystnie między innymi na kondycję naszej skóry.

Jaki jest prawidłowy poziom witaminy B12 w naszym organizmie? Powinien on mieścić się w przedziale 140-800 pg/ml, choć za optymalne uznaje się wartości mieszczące się w zakresie 500-800 pg/ml.

Niedobór witaminy B12 – przyczyny

Niedobór witaminy B12 to stan, kiedy w naszym organizmie jej poziom jest niewystarczający. Dochodzi do niego między innymi wtedy, gdy dzienna podaż tej witaminy wraz z dietą nie jest wystarczająca, a jej zapasy (witamina B12 magazynowana jest w wątrobie) ulegną wyczerpaniu. Dzienne zapotrzebowanie na witaminę B12 jest zależne od wieku i waha się od 0,4 µg dziennie dla niemowląt aż do 2,4 µg dla nastolatków i osób dorosłych. Zapotrzebowanie to wzrasta dodatkowo u kobiet w ciąży i karmiących piersią, do około 2,6-2,8 µg.

Jakie są inne najczęstsze przyczyny niedoboru witaminy B12? To między innymi:

• zaburzenia wchłaniania (wywołane wrodzonym niedoborem czynnika wewnętrznego Castle'a lub zaburzeniem receptora odpowiedzialnego za wchłanianie witaminy B12 w jelitach;
• operacje takie jak usunięcie jelita krętego, częściowe lub całkowite usunięcie żołądka czy operacja bariatryczna;
• wrodzony niedobór transkobalaminy;
• choroba Addisona i Biermera;
• obecność w błonie śluzowej żołądka bakterii Helicobacter pylori, wywołującej stan zapalny;
• choroba Leśniowskiego-Crohna;
• zespół Zollingera-Ellisona;
• zarażenie tasiemcem;
• choroba alkoholowa;
• dieta wegetariańska lub wegańska (witamina B12 obecna jest głównie w produktach pochodzenia zwierzęcego);
• przyjmowanie niektórych leków (metforminy, neomycyny, cholestyraminy, kolchicyny itp).

Co się dzieje z organizmem gdy brakuje witaminy B12? Objawy niedoboru

Niedobór witaminy B12 niesie dla naszego organizmu szereg poważnych konsekwencji. Nie zawsze jednak objawy niedoboru są na tyle charakterystyczne, by zostały szybko rozpoznane.

Jednym z najważniejszych skutków jakie niesie niedobór witaminy B12 jest niedokrwistość megaloblastyczna. Anemia ta daje następujące objawy:

• osłabienie;
• trudności z koncentracją;
• szybkie męczenie się;
• bóle i zawroty głowy;
• duszności;
• bladość powłok skórnych.

Oprócz tego niedobór witaminy B12 może wywoływać nieprzyjemne dolegliwości ze strony układu pokarmowego, takie jak:

• zaparcia lub biegunki;
• nudności i wymioty;
• pieczenie języka, któremu towarzyszy jego powiększenie;
• utrata smaku;
• utrata apetytu;
• spadek masy ciała.

U osób cierpiących na niedobór witaminy B12 mogą pojawić się również objawy skórne, głównie pod postacią bielactwa lub zażółcenia skóry.

Ze względu na fakt, iż obecność witaminy B12 jest kluczowa dla prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego, jej niedobór może prowadzić również do wystąpienia objawów neurologicznych, takich jak:

• drętwienie kończyn;
• zaburzenia równowagi (tzw. zwłaszcza po nagłej zmianie pozycji ciała);
• zaburzenia chodu;
• niedosłuch;
• zaburzenia węchu;
• niedowład kończyn;
• zaburzone czucie skórne;
• impotencja;
• problemy z prawidłową mikcją (oddawaniem moczu);
• osłabienie mięśni.

Dużo mówi się również o tym, że niedobór witamin może prowadzić do zaburzeń nastroju czy innych objawów psychiatrycznych. Faktycznie, niedobór witaminy B12 może prowadzić do:

• rozdrażnienia;
• wahań nastroju;
• stanów depresyjno-maniakalnych;
• otępienia;
• zaburzenia funkcji poznawczych.

Warto pamiętać, że nie wszystkie objawy niedoboru witaminy B12 pojawią się od razu. W początkowych miesiącach niedoboru witaminy B12 odczuwane symptomy mogą być ledwie niezauważalne i dotyczyć głównie przewodu pokarmowego. Jeżeli jednak stan ten trwa dłużej niż 3 miesiące, objawy niedoboru witaminy B12 będą się nasilać i obejmować zaburzenia neurologiczne i psychiatryczne.

Jak podnieść poziom witaminy B12? Leczenie niedoboru

Niedobór witaminy B12 rozpoznaje się głównie na podstawie zgłaszanych przez pacjenta objawów, a także badań diagnostycznych. Są to przede wszystkim badania laboratoryjne, takie jak morfologia krwi obwodowej czy poziom witaminy B12 w surowicy krwi. By z kolei określić dlaczego rozwinął się u danej osoby niedobór witaminy B12, konieczne może być wykonanie badań immunologicznych oraz gastroskopii. W ramach poszerzonej diagnostyki, mającej na celu ustalenie przyczyny niedoboru, lekarz może zalecić oznaczenie także poziomu kwasu foliowego oraz homocysteiny w naszym organizmie.

Regularne oznaczanie poziomu witaminy B12 zaleca się przede wszystkim osobom w większym stopniu narażonym na niedobór witaminy B12:

• wegetarianom i weganom;
• diabetykom;
• seniorom;
• osobom z przewlekłymi zaburzeniami wchłaniania;
• pacjentom po przebytych operacjach żołądka.

Jak leczy się niedobór witaminy B12? Terapia ma charakter wielokierunkowy. W zależności od podłoża niedoboru, konieczne może okazać się leczenie choroby podstawowej (w myśl zasady by leczyć przyczynę a nie objaw). Oprócz tego konieczne jest wdrożenie odpowiedniej suplementacji, pozwalającej szybko podnieść poziom witaminy B12. Lekarz może zlecić albo doustne preparaty (dostępne są zarówno leki jak i suplementy diety) albo zastrzyki domięśniowe lub podskórne. Te drugie sprawdzają się zwłaszcza przy niedoborze witaminy B12 spowodowanym zaburzeniami wchłaniania lub innymi przyczynami w obrębie przewodu pokarmowego.

Oprócz doraźnej suplementacji witaminy B12 ważne jest również, by dokonać zmiany nawyków żywieniowych na takie, które pozwolą utrzymać prawidłowy jej poziom w naszym organizmie.

Gdzie znaleźć witaminę B12?

Witamina B12 z powodzeniem może być dostarczana do naszego organizmu wraz z dietą. Oczywiście najbardziej bogate są w nią produkty pochodzenia zwierzęcego, takie jak:

• mięso i podroby (zwłaszcza wątróbka);
• przetwory mięsne;
• ryby (sardynki, pstrąg, szczupak, tuńczyk, łosoś);
• owoce morza;
• jaja;
• mleko i przetwory mleczne (jogurty, kefir, śmietana, sery – głównie żółte);

Źródłem witaminy B12 są również drożdże.

Pamiętajmy, że witaminy B12 nie znajdziemy w produktach roślinnych, za wyjątkiem produktów przetworzonych, do których witaminy, w tym witamina B12 zostały dodane sztucznie.