Niedobór potasu w organizmie (hipokaliemia) – objawy i skutki. Źródła potasu w diecie

Rola potasu w organizmie

Jeden z czterech głównych elektrolitów jest obecny w naszych komórkach. Potas kontroluje pracę mięśni, bierze udział w procesach syntezy aminokwasów i białek oraz transportowaniu składników odżywczych. Jako elektrolit umożliwia generowanie impulsów elektrycznych między komórkami, jak również odpowiada za utrzymanie odpowiedniego napięcia na błonach komórkowych. Poza tym zmniejsza objętość płynów zewnątrzkomórkowych, a także pomaga zachować równowagę wodno-elektrolitową.

Potas korzystnie wpływa na działanie układu nerwowego czy zasoby glikogenu, dotlenia mózg, poprawia koncentrację i funkcje poznawcze, kontroluje skurcze włókien mięśniowych. Ponadto ogranicza produkcję wolnych rodników. Oprócz tego zmniejsza ryzyko udaru mózgu. Odpowiedni poziom potasu obniża wartość ciśnienia tętniczego. O dostateczną ilość tego pierwiastka powinny zatroszczyć się szczególnie osoby z nadciśnieniem, niewydolnością serca i zaburzeniami rytmu oraz cukrzycą.

To też może Cię zainteresować: Drżenie ciała – jakie mogą być przyczyny drżenia mięśni ciała?

Dzienne zapotrzebowanie na potas

Zapotrzebowanie na potas zależy od wieku i masy ciała. Zbilansowana dieta pozwoli uzupełnić niewielkie niedobory potasu. Dorośli powinni dostarczać do organizmu średnio 4700 mg tego elektrolitu. Dobowe zapotrzebowanie dla pozostałych osób kształtuje się na poziomie:

• niemowlęta do piątego miesiąca życia ok. 400 mg, a do pierwszego roku około 700 mg,
• dzieci w wieku 1-3 lata – 2400 mg, 4-6 lat – 3100 mg, 7-9 lat – 3700 mg, 10-12 lat –4100 mg,
• młodzież powyżej 13. roku życia – 4700 mg,
• kobiety karmiące piersią – 5100 mg.

Prawidłowe stężenie potasu w surowicy krwi wynosi 3,7-5,3 mmol/l. Warto wspomnieć, że utrzymanie odpowiedniego poziomu jest niezwykle istotne, ponieważ ma znaczący wpływ na stan naszego zdrowia. W przypadku stężenia potasu we krwi na poziomie niższym niż 3,6 milimola na litr istnieje możliwość rozwoju ciężkiej hipokaliemii. Zaburzenia gospodarki potasowej są zazwyczaj spowodowane zbyt niską podażą elektrolitów.

Czytaj również: Niska hemoglobina – przyczyny

Niedobór potasu – przyczyny

Jeśli badanie laboratoryjne wykaże niskie stężenie potasu we krwi – poniżej 3,6 mmol/l –mamy do czynienia z hipokaliemią. Najczęstszą przyczyną zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej i braku równowagi kwasowo-zasadowej jest niedostateczna podaż tego elektrolitu w diecie, niedożywienie, stany odwodnienia organizmu spowodowane przez nasilone biegunki czy wymioty. Jego wzmożone wydalanie wraz z moczem zwiększa się w trakcie przyjmowania, m.in. glikokortykosteroidów lub diuretyków pętlowych, tiazydowych i tiazydopodobnych. To leki moczopędne, które są powszechnie wykorzystywane na przykład w terapii nadciśnienia.

Do pozostałych przyczyn niedoboru potasu należy znaczna utrata elektrolitu przez przewód pokarmowy. Dochodzi do tego w trakcie zatrucia, kiedy to organizm sam usuwa wodę wraz ze składnikami mineralnymi. Nadużywanie środków przeczyszczających i przewlekłe choroby jelit również sprzyjają utracie potasu. Hipokaliemia może być spowodowana zbyt małą podażą elektrolitu w diecie lub kwasicą ketonową w przebiegu cukrzycy. Nadużywanie kawy czy alkoholu prowadzi także do zaburzeń gospodarki elektrolitowej, w tym zwiększa ryzyko wypłukiwania się magnezu z organizmu.

Objawy niedoboru potasu w organizmie

Początkowo łagodna hipokaliemia może przebiegać bezobjawowo. Objawy zależą od stopnia niedoboru tego elektrolitu. Najczęściej obserwowane jest zmęczenie, osłabienie mięśni, apatia, wielomocz czy wzmożone pragnienie. Wiele osób cierpi też z powodu zaparć, nudności, jadłowstrętu, niedrożności jelit. Do objawów niedoboru potasu zalicza się bolesne skurcze mięśni, parestezje rąk i nóg, kołatania serca, mrowienie, odrętwienie.

Niebezpieczna dla zdrowia jest również tzw. hiperkalemia. To nadmiar potasu, który może spowodować porażenie mięśni, arytmię, a nawet doprowadzić do zatrzymania akcji serca. Do pozostałych objawów hiperkalemii należy uczucie mrowienia, zawroty głowy, problemy z równowagą, kłopoty z koordynacją ruchową. Leczenie niedoboru lub nadmiaru potasu rozpoczyna się zazwyczaj od określenia przyczyny występowania zaburzeń w gospodarce potasowej. Jeśli tylko pojawią się niepokojące symptomy, należy skontaktować się z lekarzem.

Skutki niedoboru potasu

Objawy mogą być dość uciążliwe. Na początku hipokaliemia powoduje zwykle drganie powiek, a z czasem przyczynia się do zaburzeń rytmu serca czy znacznego wzrostu ciśnienia tętniczego. Niedobór potasu zaburza również funkcjonowanie układu nerwowego, wywołuje senność i zmęczenie, a także może prowadzić do upośledzenia funkcji nerek oraz jelit.

Najbardziej narażone są osoby będące na restrykcyjnej diecie odchudzającej, nadużywające alkoholu, kobiety podczas laktacji, diabetycy. Deficyt tego makroelementu zwiększa uczucie rozdrażnienia i ciągłego zmęczenia, wpływa na pogorszenie stanu mięśni szkieletowych, powoduje wzdęcia i zaparcia. Może być nawet przyczyną omdleń czy opuchlizny rąk oraz nóg.

Źródła potasu w jedzeniu

Potas w jedzeniu jest powszechny i łatwo można go dostarczyć w odpowiedniej ilości stosując urozmaicone żywienie. Produkty polecane, jako źródła potasu znajdziemy w różnych grupach żywności. Aby dostarczyć zwiększone dawki potasu, warto spojrzeć na ilość w przeliczeniu na 100 g produktu oraz uwzględnić proporcje, w jakiej ten produkt jest zwyczajowo spożywany.

Łatwo dostępnym źródłem potasu są ziemniaki, spożywane bardzo często pokrywają zapotrzebowanie prawie w 25%. Korzystnie dla zdrowia jest wybierać takie artykuły żywnościowe, które dostarczają jednocześnie obok potasu także innych makro i mikroelementów.

Pod względem zawartości przeliczonej w mg na 100g wyróżniamy:

• produkty o bardzo wysokiej zawartości 2000–1000mg: soja i mąka sojowa pełnotłusta, kakao (proszek), odtłuszczone mleko w proszku, banany i morele suszone, nasiona fasoli, otręby pszenne, orzechy pistacjowe, koncentraty pomidorowe, zarodki pszenne;
• produkty o zawartości 1000–500 mg: figi suszone, groch, soczewica, rodzynki, daktyle, jabłka, śliwki suszone, pestki dyni, liście pietruszki, orzechy laskowe, czekolada awokado;
• artykuły o zawartości 500–100 mg: drożdże piekarskie, musli z owocami suszonymi, ziemniaki, orzechy włoskie, mięso z piersi indyka, kurczaka, królika, chleb chrupki, kasza gryczana, brukselka, korzeń pietruszki, koper, czosnek, banan, makrela, sardynki, wędliny, płatki owsiane, porzeczki, seler, pumpernikiel, groszek zielony, szparagi, marchew, buraki, kukurydza, pomidor, grejpfrut, ryż brązowy, papryka czerwona, cukinia, winogrona, ananas, kapusta kwaszona, śliwki, sok pomidorowy, maliny, czereśnie, brzoskwinia, soki wielowarzywne, pomarańcze, truskawki, żółtko jaja kurzego,
• żywność o niskiej zawartości – poniżej 100mg: wyroby cukiernicze, sok marchwiowy, dżemy, sery żółte, masło, majonez, margaryny, cukier, oleje, oliwa.

Z reguły zbilansowana dieta wystarcza, by ograniczyć ryzyko wystąpienia hipokaliemii. Jeśli jednak wyniki krwi potwierdzą znaczny niedobór potasu, konieczne staje się wdrożenie farmakoterapii. Dawkowanie suplementów diety powinno być skonsultowane z lekarzem pierwszego kontaktu, ewentualnie z farmaceutą.

Redakcja poleca

O suplementacji powinny pomyśleć osoby, których dieta jest uboga w produkty będące źródłem tego makroelementu. Długotrwałe stosowanie leków moczopędnych lub glikozydów nasercowych sprzyja wypłukiwaniu się potasu i magnezu z naszego organizmu. W takim przypadku istotne staje się przyjmowanie suplementów diety oraz modyfikacja codziennej diety. Suplementacja jest również wskazana w przypadku występowania przewlekłej biegunki czy wymiotów. Warto pamiętać, że leczenie hipokaliemii powinno odbywać się pod okiem lekarza. Zapotrzebowanie na potas może być w pełni zaspokojone przez dietę. Warto zadbać, aby w codziennym menu znalazła się jedna z następujących rzeczy: szklanka soku pomidorowego, jeden banan, porcja ziemniaków, garść nasion lub orzechów, porcja płatków owsianych, kaszy lub otrębów, dwie kostki gorzkiej czekolady, pół awokado.