Poziom hemoglobiny (HGB, Hb) – co oznacza niski i wysoki w morfologii?

Czym jest hemoglobina?

Jednym z podstawowych warunków podtrzymania życia człowieka jest stała dostawa tlenu. Tylko w jego obecności komórki zdolne są do efektywnej produkcji energii, która następnie może zostać zużyta na różnorodne procesy metaboliczne. Jest to tzw. oddychanie komórkowe tlenowe. Aby było ono możliwe, wykształcił się mechanizm transportu tlenu z płuc do wszystkich komórek ciała. Najważniejszym jego elementem jest główne białko erytrocytów – hemoglobina (to ona odpowiada za czerwony kolor krwi).

Prawidłowa cząsteczka hemoglobiny u osoby dorosłej składa się z czterech par „skłębionych” łańcuchów aminokwasów – dwa z nich są identyczne i oznacza się je jako łańcuchy α, natomiast dwa kolejne – również identyczne – nazywane są łańcuchami β. Z każdym z łańcuchów związany jest hem – związek chemiczny zawierający żelazo, które umożliwia przyłączenie się do niego jednej cząsteczki tlenu.

Podczas wdechu krew przepływająca przez naczynia krwionośne pęcherzyków płucnych ulega natlenowaniu dzięki połączeniu się tlenu z hemem. Stamtąd czerwone krwinki wędrują do wszystkich komórek ciała, w pobliżu których tlen odłącza się od hemoglobiny i może zostać przez niewykorzystany.

Jednym z ubocznych produktów oddychania tlenowego jest dwutlenek węgla. Musi on zostać usunięty z organizmu przez płuca. We krwi transportowany jest głównie w postaci rozpuszczonej, jednak niewielka jego część ulega związaniu z hemoglobiną (w innym miejscu niż tlen) i w ten sposób jest transportowana. Inną funkcją hemoglobiny jest pomoc w utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej – działa ona jako jeden z buforów krwi.

Do wypełniania swojego zadania hemoglobina musi występować w odpowiednim stężeniu, zależnym od płci, wieku i etniczności. Zdarza się, że mimo prawidłowego stężenia, nie jest zdolna do związania tlenu – ma to miejsce np. w zatruciu tlenkiem węgla (czadem), który „blokuje” miejsce wiązania tlenu do hemu (powstaje wtedy tzw. karboksyhemoglobina), uniemożliwiając hemoglobinie pełnienie przypisanych jej funkcji.

Poziom hemoglobiny – kiedy oznaczać?

Stężenie hemoglobiny może zmieniać się w wyniku wielu różnych sytuacji – w związku z tym istnieje duża ilość wskazań do tego badania. Może być oznaczane jako samodzielny parametr lub wspólnie z hematokrytem (% objętości erytrocytów w stosunku objętości do całej krwi), jednak najczęściej wykonywane jest ono w ramach pełnej morfologii krwi obwodowej jako podstawowe, przesiewowe badanie stanu zdrowia. Wśród pozostałych wskazań wyróżnia się między innymi:

• podejrzenie niedokrwistości (anemii); do najważniejszych objawów anemii należą łatwe męczenie się, brak energii, omdlenia, bladość skóry, czy częste „zadyszki”.
• nadkrwistość (policytemia, czerwienica); niektóre z objawów to: zaburzenia widzenia, zawroty głowy, bóle głowy, zaczerwienienie skóry i powiększona śledziona;
• monitorowanie leczenia stanów związanych z: nadmiernymi krwawieniami, przewlekłą niedokrwistością lub nadkrwistością; stężenie hemoglobiny jest łatwym do oznaczenia i wiarygodnym parametrem pozwalającym na obserwację reakcji na leczenie;
• kontrola reakcji na leczenie nowotworu.

Radio- i chemioterapia, stosowane w leczeniu nowotworów, mogą prowadzić do uszkodzenia szpiku kostnego, w którym produkowane są erytrocyty (a więc również hemoglobina). Obserwacja m.in. poziomu hemoglobiny pozwala na ocenę stopnia zniszczenia szpiku i przebiegu jego regeneracji.

Hemoglobina – norma – jak wygląda badanie?

Oznaczanie stężenia hemoglobiny wykonuje się z próbki krwi żylnej pobranej od pacjenta z użyciem jednorazowej igły i probówki (badanie krwi). Nakłuwana jest najczęściej żyła w okolicy dołu łokciowego. Na pobranie próbki powinieneś przyjść do laboratorium rano na czczo. Nie są wymagane inne przygotowania. Należy poinformować jednak lekarza o wszystkich aktualnie przyjmowanych lekach. Trzeba też poinformować personel laboratorium o ewentualnym nosicielstwie wirusów przenoszonych drogą płciową – np. HIV, HBV, HCV. Po wyjęciu igły powinno się uciskać miejsce wkłucia przez kilka minut – zapobiegnie to krwawieniu. Wynik badania można zwykle otrzymać tego samego lub następnego dnia.

Prawidłowy zakres stężenia hemoglobiny zależny jest od płci, obecności ciąży i wieku badanego. Jaka jest norma HGB? Dla osób dorosłych przyjmuje się następujące wartości:

• kobiety 12–16 g/dl (7,5–9,9 mmol/l);
• kobiety ciężarne 11–14 g/dl (6,9–8,8 mmol/l);
• mężczyźni 14–18 g/dl (8,7–11,2 mmol/l).

Normy te są odmienne:

• dla dzieci w różnym wieku np.:
  • 17–22 g/dl u noworodków;
  • 15–20 g/dl w 1. tygodniu życia;
  • 11–15 g/dl w 1. miesiącu życia;
  • 11–13 g/dl u starszych dzieci;
• dla osób starszych:
  • 12,4–14,9 g/dl dla mężczyzn;
  • 11,7–13,8 dla kobiet.

Zakresy wartości prawidłowych wyników badania hemoglobiny mogą różnić się nieznacznie między laboratoriami, dlatego też zwykle razem z wynikiem laboratorium podaje przyjętą normę.

Niska hemoglobina w morfologii – anemia?

Interpretacji nieprawidłowego wyniku hemoglobiny we krwi dokonuje się odnosząc go do innych parametrów związanych z czerwonymi krwinkami: liczby erytrocytów (RBC), hematokrytu (Hct, Ht), liczby retikulocytów (RET), parametrów czerwonokrwinkowych (MCV, MCH, MCHC). Należy ponadto wziąć pod uwagę czynniki wpływające na wynik, takie jak płeć, wiek i rasa pacjenta.

Za obniżoną hemoglobinę mogą odpowiadać dwie grupy stanów patologicznych – są to stany nadmiernej utraty hemoglobiny oraz sytuacje utrudniające lub uniemożliwiające jej produkcję. Do pierwszej grupy zaliczamy choroby przebiegające z nasilonym niszczeniem czerwonych krwinek lub utratą krwi. W takich sytuacjach czerwone krwinki, a więc również hemoglobina, są niszczone szybciej niż mogą zostać wyprodukowane w szpiku. Może się to zdarzyć w wyniku ataku układu odpornościowego na erytrocyty – w chorobach autoimmunologicznych lub z powodu nieprawidłowej budowy czerwonych krwinek bądź samej hemoglobiny (jako przykład można podać anemię sierpowatą, sferocytozę wrodzoną i niedobór enzymu dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej). Są to przyczyny tzw. niedokrwistości hemolitycznej. Do nadmiernej utraty krwi prowadzą silne lub przewlekłe krwawienia.

Jako przykłady podać można krwawienia z przewodu pokarmowego (wrzody żołądka, rak jelita grubego), podczas miesiączki, czy po dużych urazach. Z podobnej przyczyny obniżenie poziomu hemoglobiny obserwujemy u krwiodawców. W przypadku długotrwałych krwawień rozwijać się może również anemia z niedoboru żelaza. W drugiej grupie przyczyn znajdują się sytuacje opisane poniżej.

• Niedobory lub utrata składników odżywczych, w wyniku których rozwijają się anemie niedoborowe. Dotyczy to zwłaszcza niewystarczającej ilości żelaza (niedobór żelaza), kwasu foliowego i witaminy B₁₂ – substancje te są niezbędne do produkcji hemoglobiny. Ich niedobór wystąpić może np. w przypadku zbyt małego dostarczania z pożywieniem, w wyniku przewlekłego nadmiernego spożywania alkoholu, czy po przedłużających się krwawieniach (np. podczas miesiączki).
• Zaburzona synteza hemoglobiny. Do zaburzenia syntezy hemoglobiny i wytwarzania erytrocytów prowadzić może wiele sytuacji. Wyróżniamy wśród nich defekty genetyczne hemoglobiny, które powodują wytwarzanie zmienionego, niefunkcjonującego białka – przykładem jest talasemia. Ciężkie przewlekłe choroby nerek powodują z kolei zmniejszenie wydzielania erytropetyny, a przez to osłabienie stymulacji produkcji erytrocytów w szpiku. Należą tu również choroby dotyczące samego szpiku, takie jak jego uszkodzenie (polekowe, po radioterapii), aplazja, zespół mielodysplastyczny, czy rozwijający się w jego obrębie nowotwór (np. białaczka).

Do omawianej grupy należą także przewlekłe choroby zapalne – np. reumatoidalne zapalenie stawów, nowotwory złośliwe, gruźlica. Obniżenie stężenia hemoglobiny obserwowane jest także w przewodnieniu organizmu

Wysoka hemoglobina w badaniu krwi – co to znaczy?

Na drugim biegunie usytuowane są sytuacje prowadzące do za wysokiej hemoglobiny. Bywa, że pojawia się ono jako wynik przewlekłego niedotlenienia – dzieje się tak, kiedy przenosimy się na dłuższy czas na obszary położone wysoko nad poziomem morza (takie jak wysokie góry) oraz u palaczy. Podobny mechanizm ma miejsce w przypadku chorób płuc (takich jak przewlekła obturacyjna choroba płuc), które stają się niezdolne do wystarczającego zaopatrywania krwi w tlen, w niektórych wadach wrodzonych serca, w których część słabo utlenowanej krwi żylnej trafia do lewej komory z pominięciem płuc oraz w przebiegu niektórych chorób genetycznych (mogą one prowadzić np. do osłabienia uwalniania tlenu z hemoglobiny).

Podwyższoną hemoglobinę i produkcję erytrocytów obserwuje się również w wyniku zbyt dużej ilości erytropetyny we krwi (może być wydzielana np. przez raka nerki) i w chorobach rozrostowych szpiku, takich jak czerwienica prawdziwa. Zdarza się, że widoczne w wyniku badania podwyższenie stężenia hemoglobiny nie wynika z faktycznego zwiększenia jej ilości, a z odwodnienia i „zagęszczenia” krwi.