Barwnik koszenila – z jakich robaków powstaje barwnik E120? Zastosowanie i szkodliwość

Koszenila (E120) – czym jest?

Barwnik koszenila, inaczej określany jako kwas karminowy lub karmina to ciemnoczerwony związek organiczny pochodzenia zwierzęcego, powszechnie stosowany jako barwnik w wielu gałęziach przemysłu, oznaczany symbolem E120.

Koszenila pozyskiwana jest od wieków (znana była już w starożytności) z wysuszonych owadów, głównie czerwców kaktusowych (Dactylopius coccus), ale również z czerwców armeńskich czy czerwców polskich (Porphyrophora polonica). Do produkcji jednego kilograma barwnika potrzebnych jest około 150 tysięcy owadów – są one hodowane głównie na plantacjach, a następnie zabijane i suszone przy pomocy wysokiej temperatury. Ostatnim etapem jest uzyskiwanie gotowego suchego barwnika przy pomocy ekstrakcji ciało stałe-ciecz. W zależności od metody uzyskuje się różne odcienie barwnika – od ciemnoczerwonego aż po pomarańcz.

Naturalny barwnik jakim jest koszenila niegdyś stosowany był głównie do barwienia tkanin czy malowania obrazów lub przedmiotów codziennego użytku, obecnie jest szeroko wykorzystywana m.in. do barwienia produktów spożywczych czy kosmetyków.

Czym wyróżnia się koszenila?

Dlaczego barwnik koszenila jest tak popularny w różnych gałęziach przemysłu? W większości przypadków naturalne barwniki dość szybko ulegają degradacji pod wpływem czasu i czynników zewnętrznych, takich jak wysoka temperatura czy światło. W przeciwieństwie do nich kwas karminowy zawarty w koszenili, zwłaszcza utrwalony przez dodatek jonów wapnia lub glinu, cechuje się dużą trwałością, co przekłada się na intensywny kolor produktu przez długi czas. Co ciekawe, barwnik koszenila zmienia odcień w zależności od pH środowiska:

• w kwaśnym ma odcień pomarańczowy;
• w lekko kwaśnym i obojętnym intensywnie czerwony;
• w zasadowym purpurowy z fioletową tonacją.

Co więcej, barwnik koszenila jest dobrze rozpuszczalny w wodzie, co zwiększa możliwości jego zastosowania.

Warto pamiętać, że koszenila (E120) to naturalny barwnik i nie jest to ta sama substancja co czerwień koszenilowa (E124) – ta druga to syntetyczny barwnik azowy.

Koszenila – w jakich produktach występuje?

Jak już wspomnieliśmy, barwnik koszenila (E120) jest powszechnie wykorzystywany w wielu gałęziach przemysłu, przede wszystkim jednak w przemyśle:

• spożywczym;
• kosmetycznym;
• farmaceutycznym;
• tekstylnym.

Koszenilę spotkamy między innymi w takich produktach spożywczych jak:

• soki;
• lody;
• jogurty i inne przetwory mleczne;
• produkty typu instant;
• gotowe dania;
• galaretki, kisiele, budynie;
• napoje gazowane;
• przetwory owocowe;
• przetwory mięsne;
• alkohole;
• słodycze;
• gumy do żucia;
• wypieki.

Jeżeli natomiast chodzi o jej zastosowanie w przemyśle kosmetycznym – znajdziemy ją w składzie:

• szamponów;
• żeli pod prysznic;
• tuszów do rzęs;
• kredek do ust;
• cieni do powiek.

Ten barwnik pochodzenia naturalnego wykorzystywany jest również do barwienia syropów czy tabletek, dlatego też można go spotkać w składzie wielu suplementów diety oraz leków.

Warto pamiętać, że jest to barwnik pozyskiwany z owadów, a więc jego obecność w produktach spożywczych czy kosmetycznych sprawia, że są one nieodpowiednie dla wegan i wegetarian, jak również niektórych grup religijnych, np. muzułmanów czy Żydów.

Gdzie kupić koszenilę?

Barwnik koszenila (E120) dostępny jest przede wszystkim w hurtowniach i sklepach zajmujących się sprzedażą szeroko pojętych dodatków do żywności. Oprócz tego, można ją dostać w niewielkich ilościach również w specjalistycznych sklepach plastycznych, choć w większości przypadków jest to produkt na zamówienie.

Czy koszenila jest szkodliwa?

Choć koszenila jest barwnikiem naturalnym i wydawać by się mogło, że bezpiecznym, istnieją pewne ograniczenia odnośnie jej stosowania. Ze względu jednak na kontrowersje, które budzi jego zawartość w produktach spożywczych warto zaznaczyć, że Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności nie uznał koszenili za substancję szkodliwą dla zdrowia pod względem rakotwórczości czy mutagenności.

Ze względu jednak na fakt, iż jest to produkt pochodzenia zwierzęcego, wykazuje on pewien potencjał alergizujący, zarówno jako alergen kontaktowy, jak i wziewny czy pokarmowy. Z tego powodu ostrożność w spożywaniu produktów spożywczych czy stosowaniu kosmetyków zawierających kwas karminowy powinni zachować:

• alergicy (m.in. osoby uczulone na salicylany);
• astmatycy;
• małe dzieci;
• kobiety w ciąży;
• osoby przewlekle chore, przyjmujące na stałe różne leki.

Jakie reakcje alergiczne może wywoływać koszenila (E120)? To przede wszystkim:

• duszności;
• wysypka (przy kontakcie ze skórą);
• kaszel;
• podrażnienie błon śluzowych;
• wstrząs anafilaktyczny.

U osób długotrwale mających kontakt z dużymi stężeniami koszenili i pracujących przy produkcji produktów zawierających ją w swoim składzie może dojść ponadto do rozwoju astmy zawodowej lub alergii IgE-zależnej. Ze względu na jej potencjał alergizujący, a także fakt iż często barwnik koszenila (E120) zawiera dodatkowo jony glinu, Światowa Organizacja Zdrowia zaleca, by dopuszczalne dzienne spożycie tego barwnika nie przekraczało 5mg/kg masy ciała u osób zdrowych, a mniejsze dawki u osób wrażliwych i skłonnych do alergii.