AspAT – badanie, normy, wyniki aminotransferazy asparaginianowej

Co to jest AspAT – aminotransferaza asparaginianowa?

AspAT, czyli aminotransferaza asparaginianowa, jest enzymem biorącym udział w metabolizmie białek. W największej ilości znajduje się w komórkach wątroby (zaliczana jest do grupy enzymów wątrobowych) i mięśnia sercowego, jednak jej obecność wykazana została również w innych narządach – np. w nerkach, trzustce, mózgu, mięśniach szkieletowych i w czerwonych krwinkach. Ilość AspAT we krwi oceniana jest przez pomiar jej aktywności.

U osób zdrowych stwierdza się niewielką aktywność AspAT. W wyniku uszkodzenia komórek zawierających aminotransferazę asparaginianową, przedostaje się ona do krwi, czego odzwierciedlenie stanowi wzrost jej aktywności – tym większy, im większe jest uszkodzenie. Ma to więc miejsce między innymi przy problemach z wątrobą (np. wirusowych zapaleniach wątroby), zawale serca czy uszkodzeniach mięśni. Ze względu na szybkość i prostotę badania, należy ono do podstawowych w diagnostyce chorób wątroby.

Kiedy oznaczamy aktywność AspAT?

Badanie AspAT i AlAT wykonywane jest zazwyczaj jednocześnie. Ze względu na przydatność obu parametrów w ocenie pracy wątroby, wchodzą one w skład panelu badań nazywanego próbami wątrobowymi. Wśród wskazań do ich wykonania najczęściej stosowanym jest więc monitorowanie pracy wątroby. Wątroba pełni funkcję „laboratorium” metabolicznego i „oczyszczalni”. Zaburzenie jej pracy powoduje więc gromadzenie się w organizmie niepożądanych substancji oraz poważnie zakłóca funkcjonowanie innych narządów. Dlatego też w wyniku pogorszenia się pracy wątroby pojawiają się objawy ogólne, takie jak osłabienie, nudności, wymioty i utrata apetytu. Na skutek gromadzenia się bilirubiny (sprzężonej lub niesprzężonej) pojawić się może żółtaczka (w pierwszej kolejności widoczna na twardówce oka) i swędzenie skóry, mocz może przyjąć ciemne zabarwienie, a stolec ulec odbarwieniu.

Ponadto pojawić się mogą obrzęki, ból brzucha i zmiany zachowania. Objawy te zależą od przyczyny, ciężkości i czasu trwania uszkodzenia wątroby. Ponieważ są one skutkiem niszczenia komórek wątroby, oznaczenie aktywności aminotransferazy asparaginianowej pomaga w ich diagnozowaniu.

W związku z tym, że niewielkiego stopnia uszkodzenie wątroby może nie dawać zauważalnych objawów, badanie krwi AspAT służy również do monitorowania stanu pacjenta podczas leczenia tzw. lekami hepatotoksycznymi (uszkadzającymi wątrobę), w przypadku alkoholizmu oraz w innych stanach predysponujących do choroby wątroby (np. narażenie na kontakt z wirusem zapalenia wątroby lub znacznego stopnia otyłość).

W końcu oznaczenie AspAT może być użyte w celu oceny skuteczności leczenia choroby wątroby – w tym przypadku pożądane jest obniżenie aktywności AspAT i wyrównanie stosunku AspAT do AlAT.

Jak przeprowadza się badanie aktywności AspAT?

Badanie aktywności AspAT przeprowadzane jest na próbce krwi pobranej zazwyczaj z żyły w okolicy dołu łokciowego – podobnie jak w przypadku standardowego badania krwi. Nie jest wymagane specjalne przygotowanie przed pobraniem próbki, jednak zaleca się, aby było ono wykonane na czczo. Należy ponadto unikać dużego wysiłku fizycznego w okresie przed badaniem.

Przed pobraniem próbki należy poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych na stałe i doraźnie lekach i suplementach diety oraz o aktualnych chorobach – zwłaszcza w przypadku zaburzeń krzepnięcia i nosicielstwa patogenów przenoszonych przez krew (np. HIV, HBV, HCV). Pozwoli to zachować właściwe środki bezpieczeństwa i zminimalizuje ryzyko uzyskania fałszywych wyników badania aminotransferazy asparaginianowej.

Pobranie próbki polega na nakłuciu żyły z użyciem jednorazowej sterylnej igły i zebranie krwi do probówki. Po wyjęciu igły zalecane jest uciskanie miejsca wkłucia przez kilka minut – pozwoli to zapobiec krwawieniu. Próbka trafia następnie do laboratorium, gdzie poddawana jest analizie automatycznej.

Wartości referencyjne AspAT – norma

Na wynikach badań laboratoryjnych aminotransferaza asparaginianowa oznaczana jest jako AspAT lub AST (znacznie rzadziej jako GOT lub SGOT). Przyjmuje się, że w warunkach prawidłowych norma AspAT powinna mieścić się w zakresie 5-40 IU/L. W interpretacji wyniku duże znaczenie ma stopień przekroczenia górnej granicy normy.

Interpretacja wyniku – co oznacza podwyższony AspAT?

Prawidłowy poziom AspAT pozwala przypuszczać, że nie nastąpiło znaczące uszkodzenie narządów, zwłaszcza wątroby i serca. Należy jednak pamiętać, że niektóre choroby wątroby – jak np. marskość – mogą przebiegać bez podwyższenia aktywności aminotransferaz ponad normę. Zwykle więc diagnostyka nie może zakończyć się na wykonaniu omawianego badania.

W interpretacji wyniku AspAT powyżej normy bierzemy pod uwagę stopień przekroczenia normy oraz porównujemy wynik do aktywności AlAT (dzieląc aktywność AspAT przez AlAT uzyskujemy tzw. wskaźnik de Ritisa).

Za znaczne podwyższenie prawidłowego poziomu AspAT – norma przekroczona co najmniej dziesięciokrotne – odpowiadać może:

• ciężkiemu uszkodzeniu wątroby (np. wskutek ostrej fazy wirusowego zapalenia wątroby różnych typów, przez toksyczne działanie leków – np. paracetamolu i innych substancji, w wyniku autoimmunologicznego zapalenia wątroby, poważnych zaburzeń jej unaczynienia, jak zakrzepica żył wątrobowych, czy w chorobie Wilsona);
• rozpadowi niektórych guzów nowotworowych.

Mniej nasilone podwyższenie aktywności AspAT interpretuje się wykorzystując wspomniany już wskaźnik de Ritisa. Jeśli jest on mniejszy niż 1 (AlAT wyższy od AspAT), wskazywać to może na przewlekłe WZW lub zajęcie wątroby przez wirusy inne niż wirusy zapalenia wątroby, zapalenie wątroby o innej przyczynie (stłuszczeniowe – np. w otyłości i niestłuszczeniowe – wywołane np. przez mniej nasilone niż wspomniane wcześniej działanie toksyczne leków), a także na schorzenia takie jak celiakia, niedobór α1-antytrypsyny, choroba Wilsona i hemochromatoza. Wskaźnik de Ritisa przekraczający 1 (aktywność AspAT podwyższona bardziej niż AlAT) towarzyszy marskości wątroby i uszkodzeniu alkoholowemu wątroby (w tym przypadku może on sięgać wartości nawet powyżej 2), może również pojawić się w chorobie stłuszczeniowej wątroby. Warto pamiętać, że w tych przypadkach poziomy aktywności aminotransferaz mogą być tylko nieznacznie podwyższone.

Przyczyną zbyt wysokiego AspAT może obejmować czynniki pozawątrobowe. Kiedy u pacjenta obserwuje się AspAT podwyższony w stopniu niewielkim lub średnim, podejrzewa się przede wszystkim:

• choroby serca (zawał, niewydolność),
• choroby nerek,
• uszkodzenie mięśni (np. po urazach, w wyniku dużego wysiłku fizycznego, w przebiegu dystrofii mięśniowej),
• nasilony rozpad krwinek czerwonych (np. w anemiach hemolitycznych),
• oparzenia,
• niektóre choroby tarczycy
• mononukleozę zakaźną.

Do leków, których jednym z działań ubocznych jest podwyższenie aktywności AspAT, należą między innymi statyny, aspiryna, barbiturany i niektóre zioła.

Ze względu na niełatwą interpretację wyniku badania, powinien on zawsze być skonsultowany z lekarzem. W ocenie nieprawidłowego wyniku (ale również w niektórych przypadkach – prawidłowego) należy brać pod uwagę całokształt stanu pacjenta oraz wyniki innych badań pomocniczych.