HPV DNA – test na obecność wirusa brodawczaka ludzkiego

Co to jest HPV – wirus brodawczaka ludzkiego?

Wirus HPV jest powszechnie obecny w światowej populacji, zwłaszcza wśród ludzi młodych. Wg szacunków Światowej Organizacji Zdrowia, ok. 80 proc.ludzi w grupie wiekowej 19–45 lat miało kontakt z tym wirusem. Najbardziej poważnym skutkiem infekcji wirusem brodawczaka ludzkiego jest nowotwór.

Niemal 100 proc. przypadków raka szyjki macicy inicjowanych jest wcześniejszą infekcją wirusem HPV. Mimo, iż o wirusie brodawczaka mówi się najczęściej w kontekście nowotworu u kobiet, także mężczyźni są zagrożeni. Nie są oni jedynie wektorami wirusa – u podłoża 90 proc. diagnoz raka odbytu i 40 proc. nowotworów prącia leży przetrwała infekcja wirusem HPV.

Jak można się zakazić wirusem HPV?

Wirus ten przenosi się drogą kontaktów płciowych lub przez używanie wspólnych przedmiotów higieny osobistej. Możliwa jest transmisja wirusa z matki na dziecko podczas porodu. Spośród 200 serotypów HPV, te o charakterze nieonkogennym (6, 11, 13, 30, 40, 42, 43 i 44) powodują powstanie kłykcin kończystych. Te zmiany skórne, zlokalizowane na wargach sromowych i szyjce macicy u kobiet lub na prąciu, mosznie i odbycie u mężczyzn, przyjmują charakter pojedynczych lub zlanych form kalafiorowatych. Cześć ustępuje samoistnie, pozostałe należy jak najszybciej usunąć, gdyż są one źródłem zakażania kolejnych partnerów seksualnych.

Czy wirus brodawczaka może powodować raka?

Szacuje się, iż każdego roku 14 milionów osób zostaje zakażonych wirusem HPV. Prawdopodobnie każda osoba aktywna seksualnie przynajmniej raz w życiu zostanie zarażona co najmniej jednym z typów wirusa.

Wirus brodawczaka ludzkiego wywołuje szereg różnych chorób – od dolegliwości jedynie skórnych (brodawki zwykłe, brodawki płaskie, brodawki podeszwowe), poprzez schorzenia dotyczące układu rodnego (brodawki płciowe, nowotwory szyjki macicy, pochwy, sromu), aż po zaburzenia w obrębie innych układów (brodawczaki krtani, nowotwory odbytu, jamy ustnej, gardła).

Wielorakość chorób wywołanych przez HPV spowodowana jest faktem, iż wyróżniamy co najmniej 200 różnych typów wirusa brodawczaka. Niektóre z nich są nieonkogenne (nierakotwórcze), a inne onkogenne (rakotwórcze). Nabłonkowe nowotwory złośliwe, czyli tzw. raki, to najgroźniejsze schorzenia, za które chociaż częściowo odpowiedzialny jest wirus HPV.

W licznych badaniach potwierdzono, że wirus brodawczaka powoduje raka, i to w licznych lokalizacjach. Sporym zaskoczeniem był fakt, że wirus HPV może odpowiadać za raka jamy ustnej. Obecność materiału genetycznego tego wirusa w komórkach nowotworu stwierdza się w:

• 95% przypadków raka szyjki macicy,
• 90% raka odbytu,
• 40% raka sromu,
• 40% raka pochwy,
• 12% raka gardła i
• 3% raka jamy ustnej.

HPV a rak – kto jest narażony na nowotwór?

Znacznie groźniejsze konsekwencje niesie ze sobą infekcja typami onkogennymi wirusa – 16, 18, 31, 33 i 45. Sam fakt zarażenia nie jest jednoznaczny z rozwojem nowotworu, zwiększa jednak ryzyko jego wystąpienia. Kluczowe znaczenie dla zainicjowania procesu nowotworzenia ma obecność tzw. kofaktorów, czyli czynników towarzyszących. Najistotniejsze z nich to:

• palenie tytoniu;
• wczesny okres inicjacji seksualnej;
• częsta zmiana partnerów;
• nie stosowanie prezerwatyw;
• stany osłabienia odporności;
• doustna antykoncepcja hormonalna;
• współistnienie infekcji intymnych: HIV, Chlamydia trachomatis i opryszczki.

Wirus brodawczaka HPV a rak szyjki macicy

W Polsce co roku 4000 kobiet otrzymuje diagnozę raka szyjki macicy. Statystyki są przygnębiające – jedynie połowa z nich przeżywa (dla porównania w USA są to 2/3 pacjentek). Dlatego tak istotna jest zarówno profilaktyka pierwotna (zapobieganie), jak i wtórna (wczesne wykrycie – badania screeningowe).

Jak wspomniano, większość ludzi w którymś momencie swojego życia jest zakażona wirusem HPV. Mimo że rak szyjki macicy to jeden z najczęstszych nowotworów u kobiet, należy podkreślić, że nie u wszystkich zakażonych wirusem dojdzie do rozwoju nowotworu, co zwraca uwagę na inne czynniki ryzyka. Należą do nich: wczesne rozpoczęcie współżycia seksualnego, duża liczba partnerów seksualnych, obecność w organizmie innych chorób przenoszonych drogą płciową, osłabienie odporności, palenie papierosów (u kobiet palących składniki dymu tytoniowego wykrywalne są m.in. w śluzie szyjkowym), stosowanie doustnych środków antykoncepcyjnych powyżej 5 lat (ryzyko spada po zaprzestaniu przyjmowania owych środków, a zrównuje się z ryzykiem populacyjnym w 5 lat po przerwaniu ich stosowania).

Należy podkreślić, iż szczepienie przeciwko HPV nie zwalnia kobiety z konieczności poddawania się badaniom przesiewowym w kierunku raka szyjki macicy – tzw. cytologii, gdyż nowotwór może wciąż być wywołany przez inne typy wirusa HPV, odpowiedzialne za 30% przypadków. Cytologia jest to badanie, w którym ginekolog za pomocą specjalnej szczoteczki pobiera próbkę komórek z szyjki macicy. Według Polskiego Towarzystwa Ginekologów każda kobieta po 25 roku życia (najpóźniej po 30) powinna być poddana corocznym profilaktycznym badaniom cytologicznym. Badanie cytologiczne zalecane jest również dla młodszych kobiet, maksymalnie 3 lata po rozpoczęciu przez nie współżycia.

Wirus brodawczaka HPV a rak odbytu

Rak odbytu to rzadki nowotwór w porównaniu do raków jelita grubego, jak i odbytnicy, które w przeważającej większości są gruczolakorakami. Rak odbytu to zazwyczaj rak kolczystokomórkowy i właśnie ten typ nowotworu wiąże się z wirusem HPV. Tym samym wszystko, co zwiększa ryzyko zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego zwiększa ryzyko tego nowotworu.

Udowodniono, że obrzezanie wiąże się ze zmniejszeniem ryzyka wystąpienia tego nowotworu. Nowotwór ten występuje częściej u mężczyzn homoseksualnych niż heteroseksualnych oraz u osób uprawiających seks analny. Jednak ogólnie rzecz biorąc nowotwór ten jest częstszy u kobiet, niezależnie od ich pochodzenia etnicznego.

Tak jak w przypadku raka szyjki macicy, ryzyko zachorowania jest większe u palaczy oraz u osób z upośledzoną odpornością. Kobiety u który stwierdzono dysplazję szyjki macicy lub raka szyjki macicy mają 4 razy większe ryzyko wystąpienia raka odbytu. Ryzyko to jest również większe u kobiety, u której stwierdzono raka sromu lub raka pochwy. Brodawki okolicy odbytu nie przeobrażają się z czasem w raka, gdyż są wywołane innym typem wirusa, ale u osób z brodawkami ryzyko raka w niezmienionej skórze jest wyższe.

Aby uniknąć raka odbytu należy stosować się do wszystkich zasad dotyczących prewencji zakażenia wirusem HPV oraz wyeliminować pozostałe czynniki jego rozwoju (rzucić palenie, dbać o odporność, np. osoby zakażone wirusem HIV muszę stosować odpowiednią terapię). Jak wspomniano, tetrawalentna szczepionka jest zaakceptowana w prewencji raka odbytu. Trzeba podkreślić, że szczepionki przeciwko HPV to nie forma leczenia raka, a jedynie sposób zapobiegania zakażeniu wirusem.

Jako że rak odbytu to rzadka choroba, badania przesiewowe nie są zalecane dla całej populacji. Jednak powinny udać się do lekarza osoby szczególnie narażone na ten nowotwór. Eksperci zalecają badania przesiewowe dla osób zarażonych wirusem HIV, kobiet po przebyciu raka szyjki macicy lub sromu, osób po transplantacji narządu, mężczyzn homoseksualnych. W ramach takich badań powinno zostać wykonane badanie per rectum oraz tzw. cytologia okolicy odbytu (zasada jej wykonania jest taka sam jak w przypadku diagnostyki szyjki macicy). Niestety póki co nie ma opracowanych dokładnych protokołów i wytycznych odnośnie wczesnego wykrywania raka odbytu.

Wirus brodawczaka a rak jamy ustnej i gardła

Wirus brodawczaka ludzkiego stwierdzany jest w większości nowotworów tylnej części jamy ustnej oraz gardła. Zazwyczaj od zakażenia wirusem do rozwoju nowotworu mija co najmniej 15 lat. Najczęściej nowotwory tej okolicy występują u białych mężczyzn w wieku 35-55 lat. Są 4 razy częstsze u mężczyzn niż u kobiet. Alkohol i palenie papierosów dodatkowo zwiększają ryzyko wystąpienia tej choroby.

Nowotwory tylnej części jamy ustnej i gardła, w których stwierdza się obecność wirusa HPV zazwyczaj mają lepsze rokowanie (o ile pacjent nie pije alkoholu i nie pali papierosów). Wirus HPV jest rzadko izolowany jest z nowotworów przedniej części jamy ustnej i warg. W Stanach Zjednoczonych 10% mężczyzn i 3,6% kobiet zarażonych jest oralnym wirusem HPV. U większości z nich zakażenie znika na przeciągu roku lub dwóch, ale u niektórych osób rozwija się choroba przewlekła, mogąca prowadzić do rozwoju raka. Do rozwoju nowotworu tej okolicy predysponują wszystkie czynniki ułatwiające zakażenie wirusem HPV, a w tym wypadku szczególne znaczenia ma uprawianie seksu oralnego.

Dlatego zakażeniu można zapobiegać stosując prezerwatywy tradycyjne lub prezerwatywy damskie. Możliwe są inne drogi zakażenia, np. póki co nie udowodniono czy tzw. „francuskie pocałunki” prowadzą do przeniesienia wirusa HPV. Wirus zdecydowanie nie przenosi się poprzez korzystanie z tych samych naczyń kuchennych, dzielenie się napojami czy zwykłe pocałunki w policzek. W przypadku tego nowotworu nie opracowano testów przesiewowych. Należy udać się do lekarza w przypadku zaobserwowania następujących objawów:

• owrzodzenie lub nadżerka w jamie ustnej, która nie ustępuje po 2-3 tygodniach,
• ból podczas żucia lub problemy z połykaniem,
• wyczucie obrzęku lub guzka w jamie ustnej,
• uporczywy kaszel, odkrztuszanie,
• osłabienie czucia w obrębie jamy ustnej lub warg,
• wyczucie guzka na szyi, który nie znika w przeciąg dwóch tygodni (może to być powiększony węzeł chłonny),
• jednostronny ból ucha utrzymujący się przez kilka dni.

Test DNA HPV – wskazania

Co roku na raka szyjki macicy zapada ponad 3500 Polek. Niestety ponad połowa z nich umiera. Obecność wirusa HPV stwierdza się w 100 proc. przypadków inwazyjnego raka szyjki macicy, w 75 proc. zmian przednowotworowych oraz w 15 proc. prawidłowych wyników cytologii. Molekularna diagnostyka infekcji może być więc bardzo skutecznym narzędziem diagnostycznym w skriningu nowotworowym. Obecnie program profilaktyczny opiera się na skriningu cytologicznym, który wykrywa jedynie zaawansowane zmiany, możliwe do wykrycia kilka- kilkanaście lat po zakażeniu.

Kiedy wykonać test na HPV? Wskazania do badania DNA HPV są następujące:

• nawracające infekcje dróg rodnych (cewki moczowej, żołędzi lub napletka) oraz nawracające kłykciny kończyste;
• planowana ciąża;
• obecność nadżerek i brodawek w narządzie rodnym;
• kilkuletnie stosowanie antykoncepcji hormonalnej;
• niejednoznaczny wynik badania cytologicznego.

Test HPV DNA powinna wykonać corocznie każda osoba aktywna seksualnie. Warto pamiętać, że wykonanie testu ma sens u osób po 30 roku życia. U młodszych osób infekcje HPV mają najczęściej charakter przejściowy. Zakażenie zanika samoistnie, nie prowadząc do poważnych konsekwencji zdrowotnych, więc badanie jest nieswoiste.

Jak wygląda test HPV DNA?

Wiele pacjentek ma wątpliwości, jak wykonać test na HPV. Pierwszym etapem testu jest odpowiednie pobranie materiału do badań. Jak przygotować się do badania HPV DNA? Pacjentka nie powinna zgłaszać się podczas krwawienia miesięcznego, optymalna pora to co najmniej dwa dni po ustaniu krwawienia. Nie należy stosować irygacji ani stosować leków dopochwowych na dwie doby przed wykonaniem badania, a na 24 h przed nim należy powstrzymać się przed współżyciem.

Pobranie materiału do badania polega na wykonaniu wymazu z szyjki macicy jałową szczoteczką, którą należy umieścić w ujściu kanału szyjki macicy i pięciokrotnie obrócić wokół własnej osi. U mężczyzn materiał pobiera się z rowka zażołędnego. Pobrany materiał umieszcza się w płynnym podłożu i wypłukuje materiał komórkowy do pojemniczka. Badanie HPV DNA nie jest bolesne. Istotą testu DNA HPV jest łańcuchowa reakcji polimerazy PCR, która polega na powielaniu dużych ilości kopii DNA, co umożliwia detekcję nawet niewielkich ilości kwasu nukleinowego.

Dla testów HPV DNA możliwa jest identyfikacja kilkudziesięciu typów wirusa; testy DNA HPV powinny wykrywać jak najwięcej z 14 genotypów najwyższego ryzyka: 16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 58, 59, 66, 68. Niezbędna jest identyfikacja typów HPV 16 i 18.

Jak interpretować wyniki testu DNA HPV?

Czas oczekiwania na wynik badania HPV DNA to 7–10 dni roboczych.

Dodatni wynik testu HPV DNA, czyli stwierdzenie obecności kwasu nukleinowego wirusa brodawczaka w badanym materiale nie oznacza nieuchronnego zachorowania na raka szyjki macicy, a jedynie przynależność do grupy podwyższonego ryzyka. Stwierdzenie typu 16 i 18 HPV wymaga wykonania kolposkopii, bez względu na wynik badania cytologicznego. Gdy wynik testu wskazuje na obecność innych typów onkogennych, zlecane jest wykonanie cytologii i kolejnego testu HPV DNA po upływie roku, zaś negatywny wynik HPV DNA świadczy o znikomym ryzyku zachorowania na raka szyjki macicy w ciągu kilku najbliższych lat.

Ile kosztuje HPV test? Cena badania HPV DNA zależy od ilości oznaczanych genotypów: oznaczenie dwóch najbardziej onkogennych typów to koszt ok 140 zł, 12 typów – ok. 160 zł, zaś 35 typów – 350 zł.

współpraca: lek. Hanna Cholewa