Prawidłowy poziom cukru we krwi – normy glikemii na czczo i po posiłku

Poziom cukru we krwi

Poziom cukru we krwi, inaczej stężenie cukru we krwi, to parametr opisujący ilość glukozy znajdującej się w osoczu krwi żylnej człowieka. Prawidłowy poziom cukru jest jednym z wyznaczników prawidłowej gospodarki węglowodanowej organizmu, a jego wartości zależą od współistniejących chorób, pory dnia, diety i aktywności fizycznej poprzedzającej badanie.

W przypadku cukrzycy, a także stanów przedcukrzycowych związanych z nieprawidłową glikemią na czczo bądź nieprawidłową tolerancją glukozy, zbyt wysoki poziom cukru po jedzeniu oraz na czczo (tzw. hiperglikemia) prowadzi do wielu powikłań.

Do najczęstszych powikłań przewlekłej hiperglikemii należą:

• zawał serca,
• udar mózgu,
• uszkodzenie nerek (nefropatia cukrzycowa),
• uszkodzenie narządu wzroku (retinopatia),
• uszkodzenie układu nerwowego (neuropatia).

Cukrzyca to choroba, która sprawia, że poziom cukru pozostaje nieprawidłowy. Jej typowym objawem jest hiperglikemia, czyli podwyższony cukier na czczo oraz po posiłku.

Hipoglikemia natomiast definiowania jako spadek stężenia glukozy poniżej 70 mg/dl. Występuje ona równie często, jednak nie uznaje się jej za osiowy objaw cukrzycy. Hipoglikemia zwykle pojawia się u chorych leczonych insuliną lub przyjmujących niektóre doustne leki przeciwcukrzycowe, głównie pochodne sulfynylomocznika. Niski poziom cukru we krwi u zdrowego człowieka (z nierozpoznaną cukrzycą) wymaga natomiast pogłębienia diagnostyki, gdyż może wynikać nie tylko z nieprawidłowego odżywiania (zbyt małego posiłku), lecz również z wielu innych chorób.

Jak obniżyć poziom cukru we krwi? Przeczytaj poniższy artykuł.

Kiedy powinno się wykonywać badania profilaktyczne?

Badanie poziomu cukru we krwi na czczo powinno zostać zlecone każdej osobie powyżej 45. roku życia przynajmniej raz na 3 lata. Ponadto, istnieje szereg czynników ryzyka cukrzycy, które upoważniają do wykonywania testu przesiewowego raz na rok, niezależnie od wieku.

Zaliczamy do nich następujące cechy:

• nadwaga lub otyłość (BMI ≥25 kg/m² i/lub obwód w talii >80 cm u kobiet lub >94 cm u mężczyzn);
• cukrzyca występująca w rodzinie (rodzice bądź rodzeństwo);
• mała aktywność fizyczna;
• przynależność do grupy środowiskowej lub etnicznej częściej narażonej na cukrzycę;
• stwierdzenie w poprzednim badaniu stanu przedcukrzycowego;
• u kobiet:
  • przebycie cukrzycy ciążowej,
  • urodzenie dziecka o masie ciała >4 kg,
  • zespół policystycznych jajników;
• nadciśnienie tętnicze;
• zaburzenia stężenia lipidów we krwi (dyslipidemia);
• choroba układu sercowo-naczyniowego.

Wynik badania poziomu cukru na czczo powinien prawidłowo mieścić się w zakresie 60-99 mg/dl. Wyniki wyższe upoważniają do poszerzenia diagnostyki.

Normy cukru we krwi na czczo i kontrola glikemii

U zdrowego człowieka prawidłowy cukier na czczo (po 8-14 godzinach od ostatniego posiłku) w osoczu krwi żylnej wynosi 70-99 mg/dl (3,9-5,5 mmol/l – cukier na czczo norma). Hipoglikemią nazwano każdą wartość poniżej tego zakresu, natomiast cukier ≥100 mg/dl określa się jako nieprawidłową glikemię na czczo (IFG, impaired fasting glucose).

Cukrzycę można rozpoznać, gdy dwukrotnie zmierzony cukier na czczo wynosi ≥126 mg/dl. U chorych na cukrzycę kontrolę glikemii ocenia się zarówno na podstawie pomiarów wykonywanych na czczo oraz przed posiłkiem, jak i po posiłku. Domowy pomiar cukru glukometrem (aparatem do mierzenia cukru) jest integralną częścią leczenia cukrzycy, szczególnie w przypadku insulinoterapii.

Prawidłowy poziom cukru we krwi z palca może jednak zostać zafałszowany – wykonanie pomiaru glikemii za pomocą glukometru wymaga bowiem specjalnego przygotowania, odpowiedniej techniki nakłuwania opuszka palca, kalibracji sprzętu oraz zastosowania nieprzeterminowanych, jednorazowych pasków. Poza tym poziom glukozy w osoczu krwi włośniczkowej (kropli krwi pobranej na pasek po nakłuciu palca) jest o 5-15 proc. wyższe niż w osoczu krwi żylnej pobranej w warunkach ambulatoryjnych bądź szpitalnych z żył obwodowych. Wobec tego wyniki uzyskiwanie w pomiarach domowych należy systematycznie weryfikować oznaczeniem laboratoryjnym.

Jaki cukier po jedzeniu jest prawidłowy?

Norma cukru we krwi u dorosłych na czczo z oczywistych przyczyn jest inna niż prawidłowy poziom cukru po posiłku. Glikemia poposiłkowa, czyli poziom cukru we krwi po jedzeniu, jest istotnym parametrem właściwej kontroli cukrzycy oraz czynnikiem predykcyjnym jej późnych powikłań. Glikemia poposiłkowa, inaczej cukier po jedzeniu oznacza stężenie cukru we krwi po posiłku. Prawidłowy poziom cukru po jedzeniu wynosi do 140 mg/dl.

Norma cukru na czczo u ludzi zdrowych wynosi 70-99 mg/dl i nie zależy od płci, wieku ani masy ciała. Stężenie glukozy w osoczu zaczyna wzrastać już 10 minut po rozpoczęciu posiłku – wchłanianiu ulegają wówczas zawarte w nim węglowodany. Właściwy poziom cukru zależy jednak nie tylko od absorpcji węglowodanów ze światła jelita, lecz również od wydzielania insuliny i glukagonu, które wpływają na metabolizm glukozy w wątrobie oraz w innych tkankach obwodowych.

U ludzi zdrowych maksymalne stężenie cukru występuje około 60 minut po rozpoczęciu posiłku i rzadko przekracza 140 mg/dl. Do wartości sprzed posiłku wraca natomiast po około 2-3 godzinach. U chorych na cukrzycę typu 1 endogenna (trzustkowa) insulina nie wydziela się, wobec czego stężenie glukozy spada dopiero po podaniu leku, czyli insuliny egzogennej w formie podskórnego wstrzyknięcia. W cukrzycy typu 2 maksymalny poziom cukru po posiłku występuje później i ze względu na insulinooporność bądź niedobór insuliny powrót do wartości prawidłowych także pojawia się z opóźnieniem.

Ile po posiłku mierzyć cukier?

Mierzenie cukru po jedzeniu za pomocą glukometru jest bardzo ważnym elementem samokontroli. Pomiar powinno wykonywać się na czczo, przed posiłkiem oraz godzinę lub dwie godziny po posiłku. Kobiety z cukrzycą ciążową lub cukrzycą w ciąży oraz osoby stosujące leczenie metodą wielokrotnych wstrzyknięć insuliny powinny wykonać minimum 4 pomiary poziomu cukru dziennie.

Hiperglikemia poposiłkowa – doustny test tolerancji glukozy

Doustny test tolerancji glukozy (OGTT – oral glucose tolerance test) to najczęściej wykorzystywane badanie cukru (badanie glukozy) w diagnostyce cukrzycy i zaburzonej tolerancji glukozy (insulinooporności). Test ten wykorzystuje wiedzę o hiperglikemii poposiłkowej u chorych na cukrzycę, szczególnie u osób dorosłych z podejrzeniem zespołu metabolicznego.

Test doustnego obciążenia glukozą rozpoczyna się od badania glukozy na czczo, 8-14 h po kolacji, u osoby wyspanej, po 3 dniach spożywania zwykłej diety (bez ograniczania produktów będących źródłem węglowodanów). Po pobraniu pierwszej próbki krwi pacjent wypija w ciągu 5 minut roztwór 75g czystej glukozy rozpuszczonej w 250-300 ml wody. Następnie w pozycji siedzącej odczekuje 120 minut (2 godziny) na drugie pobranie krwi. U kobiet w ciąży zawsze wykonuje się dodatkowe oznaczenie w 60 minucie testu, podobnie w sytuacjach, gdy oprócz glikemii mierzy się stężenie insuliny. Wskazaniem do przedłużenia doustnego testu obciążenia glukozą nawet do 4 godzin jest podejrzenie hipoglikemii reaktywnej.

Hipoglikemia reaktywna to zespół objawów występujący po posiłku, związany z nagłym obniżeniem się stężenia glukozy. Dla tego typu hipoglikemii charakterystyczny jest nadmierny wzrost wydzielania insuliny, opóźniony względem maksymalnego stężenia glukozy w surowicy oraz cukier na czczo wyższy niż po jedzeniu z wysoką zawartością węglowodanów prostych (w teście OGTT 3-4 godziny od wypicia glukozy).

Jeśli stężenie glukozy oznaczone w osoczu krwi żylnej po 120 minutach OGTT:

• wynosi mniej niż 140 mg/dl mówimy o prawidłowej tolerancji glukozy, jeśli jednocześnie poziom cukru na czczo wynosi 100-125 mg/dl rozpoznaje się nieprawidłową glikemię na czczo;
• wynosi 140-199 mg/dl – to nieprawidłowa tolerancja glukozy (IGT, impaired glucose tolernace);
• wynosi powyżej 200 mg/dl – rozpoznaje się cukrzycę.

Poziom cukru powyżej 200 mg/dl w próbce oznaczonej o dowolnej porze dnia, niezależnie od spożytego posiłku, zawsze wymaga potwierdzenia badaniem poziomu glukozy na czczo. Według zaleceń Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego glikemia ≥ 200 mg/dl z towarzyszącymi objawami hiperglikemii upoważnia do postawienia rozpoznania cukrzycy.

Poziom cukru a wiek

Szacuje się, że u około 40 proc. osób powyżej 65. roku życia występują zaburzenia gospodarki węglowodanowej. Wraz z wiekiem wzrasta bowiem oporność tkanek na działanie insuliny, jak również zmniejsza się jej wydzielanie.

Hiperglikemia w podeszłym wieku może objawiać się nietypowo, np. pogorszeniem pamięci, wzroku, osłabieniem, nawracającymi infekcjami układu moczowo-płciowego czy zaburzeniami oddawania moczu. Normy cukru i kryteria rozpoznania cukrzycy są takie same, jak dla osób młodszych. Należy jednak pamiętać, że leczenie cukrzycy u osób starszych wiąże się z ryzykiem wielu interakcji lekowych, jak również z trudnościami w dobraniu odpowiedniej dawki leku przeciwcukrzycowego. W wielu przypadkach istnieje wysokie ryzyko wywołania ciężkiej hipoglikemii, jak również zespołu hiperglikemiczno-hiperosmolalnego.

Poziom cukru u dzieci

Norma cukru u dzieci na czczo wynosi 70-99 mg/dl. Po posiłku nie powinna natomiast przekraczać 140 mg/dl. Diagnostyka i kryteria rozpoznania hiperglikemii u dzieci są zatem analogiczne do tych stosowanych u dorosłych. Jednak we względu na fakt, że większość przypadków cukrzycy u dzieci stanowi cukrzyca typu 1, która często prowadzi do ostrych powikłań (np. do kwasicy ketonowej), jej rozpoznanie zwykle stawiane jest na podstawie pomiaru stężenia glukozy na czczo, glikemii przygodnej oraz oceny objawów klinicznych. W wątpliwych przypadkach wykonuje się test OGTT.

Jaki poziom cukru jest niebezpieczny?

Zarówno zbyt wysokie, jak i zbyt niskie stężenie cukru we krwi są niebezpieczne. Ostre powikłania cukrzycy zagrażające życiu, takie jak kwasica ketonowa, zespół hiperglikemiczno-hiperosmolalny związane są z poziomem cukru przekraczającym 250 mg/dl, a w przypadku zespołu hiperglikemiczno-hiperosmolalnego nawet 600 mg/dl.

Stanom tym towarzyszy wiele innych, ciężkich zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej, które wymagają leczenia szpitalnego. Zagrożeniem życia jest również hipoglikemia polekowa będąca działaniem niepożądanym leków, przede wszystkim insuliny podanej w dawce niedostosowanej do wielkości posiłku lub pochodnych sulfynylomocznika. Ciężka hipoglikemia (<54 mg/dl) prowadzi do neuroglikopenii, czyli niedoboru glukozy w ośrodkowym układzie nerwowym, objawiającej się sennością, splątaniem, zaburzeniami mówienia, koordynacji, a nawet śpiączką. Nawet jednorazowa ciężka hipoglikemia może powodować odległe i późne zmiany narządowe, zwłaszcza w układzie krążenia, układzie nerwowym oraz w narządzie wzroku.

Badanie poziomu cukru we krwi a inne choroby

Poziom cukru we krwi nie jest parametrem związanym wyłącznie z cukrzycą, może on ulegać zaburzeniu w wielu innych chorobach i stanach, dlatego bardzo często wymaga monitorowania. Jednak zasady takich badań oraz normy, jakich należy przestrzegać, są charakterystyczne dla poszczególnych przypadków i indywidualnie oceniane przez lekarza.

Należy pamiętać, że wiele czynników może mieć wpływ na poziom glikemii, od sposobu przeprowadzenia badania, po towarzyszące choroby – dlatego jeśli uzyskaliśmy wynik budzący wątpliwości, warto skonsultować się z lekarzem i w razie potrzeby dokonać dalszej diagnostyki.