Wazopresyna – hormon antydiuretyczny (ADH) – funkcje, badanie, nadmiar i niedobór

Wazopresyna – co to jest hormon antydiuretyczny i jak działa?

Wazopresyna (ADH, AVP, adiuretyna) to hormon peptydowy regulujący osmolarność osocza, czyli ilość substancji rozpuszczonych w osoczu. Największe znaczenie ma sód, który warunkuje utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej organizmu. Hormon antydiuretyczny produkowany jest przez przysadkę pod wpływem następujących czynników:

• spadku objętości krwi krążącej,
• spadku ciśnienia krwi,
• wzrostu osmolarności osocza.

Wydzielany pod wpływem tych czynników hormon wazopresyny działa na nerki oraz naczynia krwionośne. Dochodzi do ograniczenia przesączania kłębuszkowego w nerkach, co powoduje zagęszczenie moczu i zmniejszenie jego obecności. Wchłonięta zwrotnie woda może zwiększyć objętość krwi krążącej, podnosząc skutecznie ciśnienie krwi. Jednocześnie wazopresyna powoduje obkurczenie ścian naczyń krwionośnych. Kolejną funkcją wazopresyny jest regulowanie agregacji płytek krwi, a także normalizacja procesu glukoneogenezy w wątrobie.

Co powoduje niedobór wazopresyny i jak go rozpoznać?

Zbyt niski poziom wazopresyny we krwi określany jest mianem moczówki prostej. Jeśli niska wazopresyna spowodowana jest zaburzeniem jej syntezy w podwzgórzu lub nieprawidłowym uwalnianiem przez przysadkę – mamy do czynienia z moczówką prostą. Innym typem zaburzeń jest niewłaściwe działanie wazopresyny w organizmie.

Brak reakcji kłębuszków nerkowych na działanie hormonu antydiuretycznego określane jest mianem moczówki nerkowej. Takie zaburzenie pracy receptorów nerkowych może stanowić defekt wrodzony, który dotyka wyłącznie mężczyzn lub może mieć charakter nabyty. Postać nabyta moczówki nerkowej wynika z:

• chorób nerek (odmiedniczkowe zapalenie nerek, szpiczak mnogi, odrzucenie przeszczepionej nerki, skrobiawica nerek, torbielowatość nerek),
• stosowania niektórych leków,
• hipokaliemii (zbyt niskiego poziomu potasu) lub hiperkalcemii (zbyt wysokiego poziomu wapnia).

Wtedy pomimo prawidłowego, a nawet podwyższonego hormonu ADH w surowicy, rozwijają się objawy obniżonej wazopresyny. Objawy moczówki prostej są bardzo charakterystyczne. Przede wszystkim zauważyć można wydzielanie bardzo dużych objętości moczu (poliuria) – nawet do kilkunastu litrów moczu na dobę. Mocz jest bardzo rozcieńczony, pojawia się potrzeba częstego oddawania moczu w nocy (nykturia). Kolejnym objawem niskiej wazopresyny jest wzmożone pragnienie i przyjmowanie bardzo dużych objętości płynów.

SIDAH – objawy nadmiaru wazopresyny

Nadmierne wydzielanie wazopresyny daje szereg objawów określanych mianem SIADH, czyli zespołu nieadekwatnego wydzielania wazopresyny. Przyczyny zespołu SIADH to najczęściej: nowotwory wydzielające hormon ADH (nowotwór przewodu pokarmowego, rak płuca, grasiczak, rakowiak), urazy i guzy mózgu, zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych. Wysoki poziom hormonu antydiuretycznego może być skutkiem wodogłowia, chorób płuc czy prawokomorowej niewydolności serca. ADH powyżej normy można zaobserwować również po zabiegach operacyjnych w obrębie podwzgórza lub przysadki. Kiedy wazopresyna jest za wysoka, odpowiedzialne może być stosowanie niektórych leków (wazopresyny, desmopresyny, terlipresyny, trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych, leków przeciwpadaczkowych, leków przeciwnowotworowych czy niesteroidowych leków przeciwzapalnych)

Przejściowy zespół SIADH może być ponadto następstwem długotrwałego wysiłku fizycznego, stresu, bólu czy znieczulenia ogólnego. Objawy wysokiego poziomu APV wynikają przede wszystkim z rozwoju hiponatremii, czyli spadku poziomu sodu we krwi:

• początkowo pojawia się uczucie zmęczenia,
• wraz z pogłębianiem się hiponatremii pojawiają się bóle i zawroty głowy oraz nudności,
• z czasem pojawiają się zaburzenia świadomości oraz śpiączka i drgawki,
• najpoważniejszym objawem zespołu SIADH jest zatrzymanie oddechu prowadzące do śmierci, a wynikające z obrzęku mózgu

Poziom wazopresyny powyżej normy może nasuwać rozpoznanie zespołu SIADH. Poza oznaczeniem wazopresyny, wyniki konieczne do interpretacji to poziom sodu we krwi, wydalanie sodu z moczem, a także osmolarność krwi. W przebiegu zespołu niewłaściwego uwalniania wazopresyny stwierdzane jest hiponatremia, czyli niski poziom sodu we krwi, podwyższone wydalanie sodu z moczem oraz obniżona osmolarność krwi.

Wazopresyna – badanie poziomu hormonu ADH

Badanie wazopresyny wykonywane jest w przypadku podejrzenia nadmiernego wydzielania wazopresyny lub niedoboru hormonu ADH. Oznaczanie wazopresyny wskazane jest zatem w przypadku wydalania bardzo dużych objętości moczu, a także przy pojawieniu się objawów neurologicznych o nieznanej etiologii. Oznaczanie poziomu hormonu antydiuretycznego wykonywane jest ponadto w celu określenia przyczyn hiponatremii.

Aby prawidłowo zdiagnozować zaburzenia wydzielania wazopresyny, wskazane jest wykonanie także testów uzupełniających – testu odwodnieniowego oraz testu wazopresynowego.

Badane poziomu wazopresyny wykonywane jest w próbce krwi żylnej, pobranej ze zgięcia łokciowego. Pacjent powinien być na czczo, czyli co najmniej 8 godzin od spożycia ostatniego posiłku.

Aby zinterpretować wynik wazopresyny, konieczna jest znajomość osmolarności osocza. Prawidłowa osmolarność krwi to 280–95 mmol/ kg wody, zaś norma wazopresyny to 1,85–7,4 pmol/l (2-8 pg/ml). Osmolarność krwi oznaczana jest z próbki krwi, pacjent powinien być na czczo.

Czy niska wazopresyna oznacza moczówkę prostą?

Jeśli stwierdzony jest poziom wazopresyny poniżej normy, konieczne jest określenie, czy przyczyną jest moczówka prosta. Służy temu test odwodnieniowy. Test ten wykorzystuje następującą zależność: u osoby zdrowej brak przyjmowania płynów powoduje wydzielanie wazopresyny, co ma prowadzić do zagęszczenia moczu i ograniczenia wydalania wody z organizmu. Natomiast u pacjentów z moczówką prostą zauważalny jest brak zagęszczenia moczu.

Przebieg testu odwodnieniowego jest następujący:

• pacjent nie przyjmuje płynów przez określony czas,
• co pół godziny pacjent jest ważony, ponadto oznaczany jest poziom sodu we krwi oraz ciężar właściwy i osmolarność moczu i osmolarność krwi,
• test kontynuowany jest do momentu, gdy poziom sou przekroczy górną granicę normy lub ubytek masy ciała przekroczy 3 proc.u osób zdrowych taki stan osiągany jest po kilku godzinach, a u osób z moczówką prostą – po około 18 godzinach.

Kolejnym krokiem jest określenie, czy moczówka ma podłoże nerkowe czy neurologiczne. W tym celu wykonuje się test wazopresynowy. Polega on na donosowym lub doustnym podaniu desmopresyny – analogu wazopresyny. Następnie bada się stopień zagęszczenia moczu – zagęszczeniu moczu o 50 proc. lub więcej umożliwia rozpoznanie moczówki centralnej.

Desmopresyna – syntetyczna wazopresyna jako lek

W terapii niektórych schorzeń stosowany jest syntetyczny analog wazopresyny – desmopresyna. Znajduje ona zastosowanie w leczeniu następujących schorzeń: moczówki prostej, nocnego wielomoczu, łagodnej postaci choroby von Willebranda oraz hemofilii typu A. Desmopresyna wykorzystywana jest także w celu wykonania testu wazopresynowego.

Przeciwwskazaniem do stosowania desmopresyny jest:

• hiponatremia,
• niewydolność krążenia,
• psychogenna polidypsja,
• zespół SIADH.

Stosowanie preparatów z wazopresyną syntetyczną nie jest zalecane ponadto pacjentom z niewydolnością nerek.

Bibliografia:

1. https://nefrologia.mp.pl/choroby/chorobyudoroslych/51942,moczowka-prosta-nerkowa
2. www.wple.net/plek/numery_2014/numer-5-2014/277-285.pdf
3. https://bazalekow.mp.pl/leki/doctor_subst.html?id=215