Eozynofilowe zapalenia jelit

Czym jest eozynofilowe zapalenie jelit?

Eozynofile lub inaczej granulocyty kwasochłonne są grupą komórek należących do komórek układu odpornościowego. Należą one do linii granulocytarnej i ich odsetek we krwi w prawidłowych wartościach wynosi 2–4% wszystkich leukocytów (wszystkich komórek układu odpornościowego). Eozynofile produkują szereg czynników, które ułatwiają napływ i komunikację z resztą komórek zaangażowanych w opanowanie procesu zapalnego. Głównym zadaniem eozynofili jest zwalczanie procesów o charakterze pasożytniczym i alergicznym, dlatego ich ilość istotnie wzrasta np. w:

• owsicy,
• astmie,
• chorobach płuc,
• alergicznych reakcjach polekowych.

Stany zapalne jelit wywołane przez pasożyty lub po alergicznej reakcji na podany lek nie należą do pierwotnego eozynofilowego zapalenia jelit, gdyż w pełni znamy ich przyczynę.

Eozynofilowe zapalenie jelit opisuje się jako pierwotne stany zapalne jelit wywołane selektywnym eozynofilowym naciekiem ścian przewodu pokarmowego. Dodatkowo nie stwierdza innych znanych przyczyn eozynofilii (wzrostu eozynofilów we krwi powyżej normy). Oznacza to, że w ścianie jelita tworzy się długotrwały, przewlekły stan zapalny, w którym biorą udział w większości komórki granulocytów kwasochłonnych.

Dolegliwość ta została opisana już w latach trzydziestych ubiegłego wieku, jednakże jest to bardzo rzadka jednostka chorobowa, której częstość występowania nie jest do końca poznana ze względu na trudności diagnostyczne. Obserwuje się większe występowanie eozynofilowego zapalenia jelit w krajach Azji, z nieznacznie częstszym występowaniem u mężczyzn niż u kobiet. W ostatnich latach choroba pojawia się częściej, co tłumaczy się większym odsetkiem chorób atopowych oraz alergicznych (ponad połowa rozpoznań eozynofilowego zapalenia jelit związana była ze współistnieniem choroby alergicznej).

Przyczyny i przebieg eozynofilowego zapalenia jelit

Oprócz podstawowych funkcji, czyli przyjmowania, trawienia, a następnie wchłaniania i wydalania resztek pokarmów, układ pokarmowy wyposażony jest w wyspecjalizowany układ odpornościowy w postaci bogatej ilości tkanki chłonnej. Szacuje się, że w samym układzie pokarmowym jest 70–80% komórek odpornościowych, a wszystko to dlatego, że w pokarmie znajduje się bardzo dużo patogenów oraz alergenów, które muszą być bardzo szybko zneutralizowane. Stąd, u pacjentów z wszelakiego rodzaju nadwrażliwościami pokarmowymi, alergiami lub infekcjami pasożytniczymi bardzo szybko rozwija się proces zapalny z udziałem eozynofili. Dlatego też diagnostyka i różnicowanie eozynofilowych zapaleń jelit stanowi często bardzo duży problem diagnostyczny.

Jak dotąd nie ustalono jednoznacznej, udokumentowanej przyczyny pierwotnego eozynofilowego zapalenia jelit i żołądka, co wiąże się z rzadkością występowania tej jednostki chorobowej oraz małą wykrywalnością związaną z dużymi utrudnieniami diagnostycznymi.

Wątpliwe i niejasne przesłanki na temat różnych przyczyn, które mogą odpowiadać za eozynofilowe zapalenie jelit sprawiają, że przebieg choroby nie jest do końca jasny i poznany. Rokowanie przebiegu choroby jest uzależnione od momentu wystąpienia pierwszych objawów – u młodszych chorych jest dobre, zaś u starszych pacjentów jest niepewne.

Podział eozynofilowego zapalenia jelit

Według klasyfikacji z 1970 roku wykonanej przez Kleina wyróżnia się trzy podstawowe typy eozynofilowego zapalenia jelit, w zależności od lokalizacji w ścianie przewodu pokarmowego:

• śluzówkowy – najczęściej występujący; w badaniu endoskopowym charakteryzuje się przekrwieniem, obrzękiem błony ściany jelita, owrzodzeniami oraz nadżerkami, a czasem krwawieniami z przewodu pokarmowego;
• mięśniowy – zapalenie toczące się w błonie mięśniowej może doprowadzić do niedrożności mechanicznej jelit; sytuacja taka wymaga pilnej interwencji i pomocy lekarskiej;
• surowicówkowy – nacieki zapalne zlokalizowane są w błonie surowiczej; jest to typ najrzadziej występujący, który czasem może doprowadzić do wodobrzusza.

Objawy eozynofilowego zapalenia jelit

Dolegliwość przebiega z okresowymi zaostrzeniami i remisją, dlatego objawy są bardzo niecharakterystyczne i mogą być różnie nasilone. Do głównych objawów eozynofilowego zapalenia jelit zalicza się:

• bóle brzucha,
• nudności,
• wymioty,
• biegunki,
• zaburzenia połykania,
• w skrajnych przypadkach może dojść do przedziurawienia (perforacji) ściany jelita, co jest bardzo groźnym powikłaniem wymagającym szybkiej interwencji chirurgicznej.

Diagnostyka eozynofilowego zapalenia jelit

Ze względu na zmienny oraz często ogniskowy charakter zmian zapalnych w ścianie jelita rozpoznanie eozynofilowego zapalenia jelit jest trudne i długie. W pierwszym etapie należy wykluczyć choroby pasożytnicze oraz eozynofilowe nacieki zapalne poza przewodem pokarmowym. Następnie wykonuje się endoskopię z pobraniem wycinków do badania histopatologicznego.

Wynik badania histopatologicznego jest decydujący w rozpoznaniu eozynofilowego zapalenie jelit. Dodatkowo można wykonać badanie przeciwciał w klasie IgE oraz potwierdzić ewentualne występowanie choroby alergicznej.

Leczenie eozynofilowego zapalenia jelit

Leczenie jest w zasadzie objawowe i bardzo trudne, co jest spowodowane brakiem jednoznacznej przyczyny oraz przebiegu eozynofilowych zapaleń jelit. W farmakoterapii stosuje się kilka grup leków. Należą do nich:

• glikokortykosteroidy – najszerzej obecnie stosowana grupa leków immunosupresyjnych i przeciwzapalnych; przynosi dobre efekty w eozynofilowym zapaleniu jelit, powodując wycofanie się objawów (niestety po odstawieniu choroba powraca, a terapia glikokortykosterydami nie jest obojętna dla naszego ustroju i wiąże się z szeregiem powikłań ogólnoustrojowych);
• leki przeciwhistaminowe – blokując receptor H1 tłumią one działanie mastocytów (komórek tucznych), które są główną grupą komórek biorących udział w rozwoju alergii (niestety ich skuteczność w eozynofilowym zapaleniu jelit jest niewielka);
• leki przeciwleukotrienowe – hamują działanie leukotrienów, które należą do głównych mediatorów przyciągających eozynofile, tym samym bezpośrednio wpływają na zmniejszenie nacieku zapalnego;
• przeciwciała monoklonalne – wiąże się z nimi bardzo duże nadzieje, jednak są to wciąż leki w fazie badań klinicznych.

Dostępne jest jeszcze leczenie chirurgiczne eozynofilowego zapalenie jelit, ale tylko w ściśle określonych wskazaniach, a do nich należy zwężenie lub przedziurawienie (perforacja) ściany przewodu pokarmowego.