Hemofilia – co to? Rodzaje, przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie, dziedziczenie

Czym jest hemofilia?

Hemofilia, nazywana chorobą królów, to zbiorcza nazwa odnosząca się do trzech różnych, uwarunkowanych genetycznie skaz krwotocznych . Każda z nich jest związana z niedoborem innego czynnika krzepnięcia krwi, a dokładniej mutacją genów odpowiedzialnych za produkcję czynników krzepnięcia krwi.

Obok choroby o podłożu genetycznym wyróżnia się także rzadką chorobę w postaci hemofilii wtórnej (tzw. hemofilia nabyta). W tym przypadku przeciwciała produkowane przez organizm są kierowane przeciwko czynnikowi VIII. Niestety jednoznaczne przyczyny postaci nabytej choroby nie są znane. Może ona pojawić się w związku z występowaniem nowotworu układu krwiotwórczego lub chłonnego, chorób alergicznych, ciążą lub przyjmowaniem określonych leków (np. antybiotyków beta-laktamowych, interferonu, klopidogrelu, amiodaronu czy heparyny).

Rodzaje hemofilii uwarunkowanej genetycznie

Hemofilię uwarunkowaną genetycznie dzieli się na trzy rodzaje:

• hemofilia A ma związek z niedoborem czynnika VIII (tzw. antyhemolitycznego); jest klasyczną postacią hemofilii;
• hemofilia B (tzw. choroba Christmasa) wynika z niedoboru czynnika krzepnięcia krwi IX;
• hemofilia C (tzw. choroba Rosenthala) wynika z niedoboru XI czynnika krzepnięcia krwi.

Częstość występowania hemofilii

Hemofilia A występuje kilkukrotnie częściej niż hemofilia B. Postać A występuje średnio raz na 5 tysięcy urodzeń u mężczyzn. Postać B pojawia się raz na 25 do 30 tysięcy urodzeń u mężczyzn. Na te skazy krwotoczne częściej chorują mężczyźni niż kobiety, które z kolei częściej są nosicielkami wadliwego genu. Co ciekawe postać C hemofilii występuje głównie wśród Żydów Aszkenazyjskich. Skazy krwotoczne – z wyłączeniem hemofilii nabytej – ujawniają się na przełomie 1. i 2. roku życia.

Postacie kliniczne hemofilii A i B

Rodzaj hemofilii informuje o tym, jakiego czynnika krzepnięcia krwi w organizmie brakuje. U zdrowej osoby poszczególne czynniki są aktywne w zakresie od 50 do ponad 100%. Odsetek tej aktywności pozwala określić ciężkość hemofilii.

Łagodna postać hemofilii

O postaci łagodnej choroby można mówić, kiedy aktywność czynnika utrzymuje się na poziomie 5 do 30% normy. Do krwawień dochodzi rzadko i głównie w wyniku urazów. Ciężkie krwawienie występuje bardzo rzadko lub nawet wcale. Rany mogą krwawić przez dłuższy czas np. po operacji chirurgicznej.

Umiarkowana postać hemofilii

Postać umiarkowana hemofilii występuje przy 1 do 5% normalnej aktywności czynnika krzepnięcia. Krwawienia bez wyraźnej przyczyny zdarzają się w tym przypadku rzadko (nie częściej niż raz w miesiącu).

Ciężka postać hemofilii

O postaci ciężkiej można mówić, jeżeli aktywność czynników krzepnięcia jest mniejsza niż 1% normy. W tym przypadku krwawienia samoistne zdarzają się często, nawet kilka razy w ciągu tygodnia i bez wyraźnej przyczyny. U chorych często dochodzi także do wylewów wewnątrzmięśniowych lub wewnątrzstawowych.

Objawy hemofilii

Objawy hemofilii A i B są identyczne. Obejmują przede wszystkim krwawienia samoistne wewnętrzne – wylewy podskórne, a także do stawów i mięśni oraz krwiomocz. U chorych na hemofilię występują też krwawienia zewnętrzne, np. z błony śluzowej nosa lub dołu zębowego podczas ekstrakcji zębów lub przewodu pokarmowego.

Regularne krwawienia dostawowe powodują trwałe uszkodzenie oraz bolesność stawów. Jeżeli wylew nastąpi do ośrodkowego układu nerwowego, w okolice szyi lub pozaotrzewnowo, może nawet zagrażać życiu chorego. U chorych na hemofilię istnieje ryzyko powstawania stanów zapalnych w obrębie stawów, a także powstawania guzów rzekomych wynikających z otorbienia niewchłoniętego krwiaka.

Jak przebiega rozpoznanie hemofilii?

Dla stwierdzenia hemofilii znaczenie ma przeprowadzenie wywiadu rodzinnego. Lekarz powinien ustalić, oznaki i objawy krwawienia oraz zweryfikować przypadki występowania hemofilii lub spontanicznych krwawień w rodzinie.

Diagnostyka hemofilii wymaga przeprowadzenia szeregu badań laboratoryjnych, w tym genetycznych. Istotne znaczenie mają testy przesiewowe homeostazy. Obejmują one sprawdzenie:

• liczby płytek krwi;
• czasu okluzji;
• czasu protrombinowego;
• czas częściowej tromboplastyny po aktywacji;
• czasu trombinowego;
• stężenia fibrynogenu.

Kolejnym krokiem są badania genetyczne pozwalające na ustalenie zmniejszonej aktywności danego czynnika krzepnięcia. Każda postać hemofilii jest związana z mutacją określonego locus, czyli obszaru chromosomu zajmowanego przez gen. Należy także przeprowadzić diagnostykę różnicową m.in. na obecność choroby von Willebranda , która również jest rodzajem skazy krwiotocznej. Przy diagnostyce hemofilii liczy się uważność i odpowiednie rozpoznanie objawów. Na przykład krwawienie do mięśnia biodrowo lędźwiowego łatwo pomylić z zapaleniem wyrostka robaczkowego.

Czy leczenie hemofilii jest skuteczne?

Hemofilia jest chorobą nieuleczalną, a likwidacja jej przyczyny jest niemożliwa. Leczenie chorych ma charakter objawowy. Polega przede wszystkim na podawaniu chorym koncentratu osoczopochodnego lub rekombinowanego czynnika VIII lub XIX. Pomocniczo stosuje się także leki – desmopresynę, przeciwciała monoklonalne oraz kwas traneksamowy.

W praktyce podawanie koncentratów często jest mało skuteczne, ponieważ organizmy pacjentów wytwarzają przeciwciała. Dlatego przez lata trwały prace nad innowacyjnym sposobem walki z hemofilią. Terapia genowa w ramach projektu GENOPHILIA (AAV-mediated gene therapy for haemophilia A) okazała się skuteczna podczas testowania na modelach zwierzęcych.

W lutym ubiegłego roku po raz pierwszy Europejska Agencja ds. Leków wydała pozwolenie na dopuszczenie do obrotu terapii genowej Hemgenix. Jest ona oparta na wirusie AAV5, który przenosi wariant genu czynnika krzepnięcia krwi IX i ogranicza epizody krwawienia. Ma ona pomóc osobom z ciężką hemofilią B.

Jak żyć z hemofilią?

Wrodzona hemofilia i związane z nią krwawienia podskórne bez konkretnej przyczyny znacząco obniżają komfort życia pacjentów, dlatego bardzo ważna jest profilaktyka krwawień. Choć aktywność fizyczna nie jest zakazana przy hemofilii, należy zwracać uwagę na wszelkie urazy. Zalecane jest też unikanie wstrzyknięć domięśniowych.

W przypadku hemofilii pacjentom z reguły nie wolno przyjmować większości popularnych niesteroidowych leków przeciwzapalnych, w tym kwasu acetylosalicylowego, ponieważ mogą one powodować długotrwałe krwawienia i trudne do przewidzenia konsekwencje zdrowotne. Wszelkie krwawienia należy tamować jak najszybciej, aby uniknąć trwałych urazów.