Czego unikać, a co umieszczać w diecie na chore stawy?
Stawy to jedne z najważniejszych elementów układu ruchu, które zaczynają rozwijać się już w 2. miesiącu życia płodowego. Człowiek ma ich ponad 200, co umożliwia mu sprawne poruszanie się, a także wykonywanie wielu precyzyjnych czynności. Staw jest dość skomplikowanym mechanizmem łączącym dwie albo więcej kości, pozwalając im na ruch – zależnie od rodzaju stawu – w różnych płaszczyznach: zginanie, prostowanie, przywodzenie, odwodzenie, rotacja, obwodzenie.
Budowa i rodzaje stawów
Stawy, czyli ruchome połączenia kości, składają się z chrząstki stawowej, otaczającej ją torebki stawowej, która chroni i stabilizuje całość oraz jamy stawowej, wewnątrz której znajduje się maź stawowa – substancja ułatwiająca pracę stawu poprzez niwelowanie tarcia w trakcie ruchu. Mimo swojej zróżnicowanej budowy (i funkcji), wszystkie stawy mają część wypukłą (zwaną główką) oraz pasującą do niej część wklęsłą (tak zwaną panewkę). Wyróżnia się wiele rodzajów stawów.
Te, które łączą tylko dwie kości, to stawy proste (jak np. staw biodrowy). Stawy łączące więcej niż dwie kości to stawy złożone. W zależności od tego, w ilu płaszczyznach może być wykonywany ruch, rozróżnia się stawy jednoosiowe, dwuosiowe i trójosiowe lub wieloosiowe. Wśród jednoosiowych są: staw zawiasowy, obrotowy i śrubowy. Stawy dwuosiowe są dwojakiego rodzaju – eliptyczne (kłykciowe) i siodełkowe.
Wśród pozostałych wyróżniamy stawy płaskie i kuliste (np. mostkowo-obojczykowy). Te ostatnie są najbardziej ruchome (jak np. staw barkowy). Najmniej ruchome są stawy jednoosiowe, które pozwalają na ruch tylko w jednej płaszczyźnie (jak np. zawiasowy staw łokciowy).
Największym stawem u człowieka jest staw kolanowy. Stawy dłoni i stóp z kolei są jednymi z najmniejszych w ciele ludzkim i jest ich najwięcej.
Problemy ze stawami – objawy i choroby
Choroby stawów są zazwyczaj bolesne i przewlekłe. Poza nabytymi urazami stawów i pourazowymi konsekwencjami, dolegliwościami przeciążeniowymi (jak w przypadku niektórych sportowców lub osób otyłych, u których stawy są nadmiernie obciążane), schorzeniami wrodzonymi, dziedzicznymi czy autoimmunologicznymi (te negatywnie wpływają na stan stawów), pozostaje jeszcze kwestia ich samoistnego „zużywania się” z czasem. Stawy są dość misternymi konstrukcjami, które z wiekiem ulegają pewnym uszkodzeniom i działają coraz gorzej, co objawia się najpierw ich bólem i sztywnością, potem ograniczeniem ruchomości, a w końcu całkowitym unieruchomieniem.
Profilaktyka, badania, leczenie stawów
Stawy, jako ruchome elementy układu kostnego, źle znoszą zastój. Dla prawidłowego funkcjonowania potrzebują ruchu, ale bez nadmiernego przeciążania ich. Idealną aktywnością, jeśli chodzi o profilaktykę zdrowotną stawów, jest m.in. pływanie – w wodzie stawy pracują, „nie odczuwając” masy ciała, więc nie są przeciążane. Przeciwnie dzieje się np. podczas biegania, kiedy to stawy narażone są nie tylko na kontuzję, ale także liczne mikrourazy.
Dla zdrowia stawów warto również unikać silnego i/lub długotrwałego stresu oraz zadbać o właściwą dietę. Zarówno profilaktycznie, jak i w przypadku leczenia chorób stawów, liczy się to, co się je. Strukturom stawowym dobrze robi nabiał, produkty pełnoziarniste, warzywa strączkowe, owoce morza, posiłki odkwaszające organizm. Codzienne menu można także wzbogacić odpowiednimi suplementami, które pomagają utrzymać chrząstkę stawową w dobrej kondycji. Niezbędna jest glukozamina, chondroityna oraz kolagen.
Profilaktyczne badania stawów wykonuje się stosunkowo rzadko – głównie w przypadku dzieci. Osoby dorosłe poddają się badaniom zazwyczaj dopiero wtedy, gdy występują już jakieś dokuczliwe objawy. Diagnozowaniem chorób stawów zajmuje się ortopeda, który może fizykalnie zbadać ich ruchomość, zrobić USG, zlecić MRI stawów lub przeprowadzić atroskopię. To inwazyjne badanie wykonywane przy znieczuleniu, za pomocą atroskopu, który wprowadza się do wnętrza stawu.
Leczenie i rehabilitacja stawów to zawsze proces długotrwały i – niestety – nie zawsze można liczyć na wyleczenie. Problemy i daleko posunięte zmiany związane ze stawami są zazwyczaj nieodwracalne. Podejmowane terapie koncentrują się na łagodzeniu objawów i/lub zatrzymaniu bądź spowolnieniu procesu chorobowego. W bolesnych stanach zapalnych często stosuje się – dostępne bez recepty – niesteroidowe leki przeciwzapalne, działające również przeciwbólowo. Dostępne są też tabletki wspomagające regenerację stawu, chłodzące żele niwelujące obrzęk, plastry kinezjologiczne, które wspierają fizjoterapię stawów. Na ból stawów stosuje się też popularną ostatnio maść zawierającą DMSO (dimetylosulfotlenek), rozgrzewającą maść końską – polecaną szczególnie na ból szyi, barków i lędźwi oraz do stosowania pourazowo.
Leki na bóle mięśniowo-stawowe, którymi można się poratować w przypadku uciążliwych objawów, to m.in.: ibuprofen (tabletki lub krem albo żel), paracetamol, naproksen (żel, tabletki), diklofenak (żel, płyn, plastry, kapsułki), meloksykam (w tabletkach), ketoprofen (w kremie, żelu lub płynie).
W przypadku niestabilności stawów, poza stosowaniem środków farmakologicznych, zaleca się również ich czasowe usztywnienie poprzez noszenie ortez. W trakcie rehabilitacji stawów konieczne bywa ich odciążenie i/lub „trenowanie”, co pociąga za sobą czasami używanie także innego rodzaju rehabilitacyjnego sprzętu ortopedycznego. Sama odbudowa zniszczonych struktur stawowych jest bardzo trudna. Realizuje się ją niekiedy w warunkach operacyjnych.
131
